Türkiye Gelişmekte Olan Ülke statüsünde olmasına karşın, basında Johannesburg’da toplanan BRICS tepesine çok az ilgi vardı. Halbuki, yeni gayesi Körfez Ülkeleriyle birlikte yeni bir güç bloğu oluşturarak Batı – Doğu Soğuk Savaşından uzak durmak isteyen Erdoğan’ın tepeye katılmasını beklerdim.
Finas basını Jackson Hole’de Powell’ın ağzından çıkacak her kelamın izini sürsün, bizler asıl kıymetli olana yoğunlaşalım. BRICS yeni bir güç bloğu olabilir mi? ABD ve daha az ölçüde Avrupa hegemonyasında olan Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü ve IMF üzere ulus-üstü düzenleyici kurumların yerini alacak yapılar inşa edebilir mi? Yeni kurulan BRICS Kalkınma Bankası Gelişmekte Olan Ülkelerin özellikle iklim değişikliğiyle gayret ihtiyacından kaynaklanan finansman gereksinimlerine deva olur mu? Hayatta tek gerçeklik yok, çeviri ettiğim bu makale Beijing’in sesi olan Xinhua’nın görüşünü yansıtıyor.
Başlangıcından bu yana on yedi yıl geçen BRICS, Afrika ile iştirakine öncelik vererek ve Global Güney’i desteklemedeki rolü üzerinde baş yorarak yıllık doruğunu gibisi görülmemiş bir ölçekte Güney Afrika Cumhuriyeti’nde topluyor.
Zirve, hem üç yılı aşkın bir müddettir BRICS’in birinci yüz yüze toplantısı olması hem de gelişmekte olan beş büyük ulusal iktisadın (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) dışında biriken Gelişmekte Olan dünya deneyimlerini bir ortaya getirmesi açısından değerli.
Dünya, Afrika ülkelerini global iktisatta daha büyük bir hisse için bir ortaya getiren ve global yönetişimdeki değerli boşluğu doldurmaya yönelik bu yılki tepeyi yakından takip ediyor.
İran, Suudi Arabistan, Arjantin ve Bangladeş dahil 40’tan fazla ülke BRICS üyeliği niyetlerini beyan etti. Başlangıçta gelişmekte olan beş pazardan oluşan kümeleşmeye katılmak için sıraya giren adayların artan listesi, kümenin cazibesini ve kapsayıcılığını anlatıyor.
Bu çok tezli bir girizgah değil. BRICS ülkeleri, 3,2 milyardan fazla toplam nüfusa sahip; yanı dünyanın yaklaşık 8 milyarlık nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ını oluşturmakta. Birlikte, global GSYİH’nın dörtte birini temsil ediyorlar ve dünya ticaretinin yüzde 16’sını oluşturuyorlar.
BRICS, bu yılki müzakerelere Afrika ülkelerini dahil ederek, çok taraflılık ve ortak kalkınmanın Global Güney’i de içermesi gerektiği bildirisini veriyor. Gelişmekte olan bu pazarlar, global büyüme için değerli bir itici güç haline geliyor ve daha demokratik milletlerarası bağlantıları teşvik ediyor.
Boston Üniversitesi Global Kalkınma Siyaseti Merkezi’nde kıdemli bir araştırmacı olan Rebecca Ray, “BRICS, diğer hiçbir yerde karşılanmayan bir talebi değerlendirdi” dedi. Pek çok kişi ve ülke, Batı’nın hükümran olduğu bir dünya tarafından gereğince paha verilmediğini yahut geride bırakıldığını hisseden büyük bir gelişmekte olan ülke kümesi için temsilini genişletirken bu “BRICS Plus”a umutlarını bağlıyor.
Halihazırdaki dünya nizamı arızalı. Örneğin pandemi, kökleşmiş yapısal eşitsizlikleri ve aciz ve kayıtsız bir Batı’yı ortaya çıkardı. Öteki Sürdürülebilir Kalkınma Maksatları ortasında yer alan ortaklaşa global iklim yansısı Batı tarafından ciddiye alınmıyor bile. Varlıklı ve yüksek marifetli gelişmiş ülkelerin, muteber bir liderlik sergileyip çetin global şartları birlikte aşma vaatlerini hakikaten yerine getirip getiremeyeceği sorgulanıyor.
Koronavirüsün şoklarından, devam eden Ukrayna krizinden ve ABD Merkez Bankası’nın agresif faiz artışlarından sersemleyen Global Güney, aklını başına topladı: Tek geçerli çıkış yolu kendi kendini güçlendirmek ve tıpkı fikirde olan uluslarla tıpkı gemide yelken açmak.
Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, toplantıya katılanları “dünyanın çok kutuplu olduğu ve tekrar dengelenmekte olduğu konusunda güçlü bir bildiri göndermeye” çağırdı.
BRICS, şeffaflık, adalet ve hakkaniyetten mahrum kusurlu global sistemi düzeltmeye yardımcı olabilecek bir düzenek olarak giderek daha fazla ilgi görülüyor.
Küresel Güney’deki birçok ülke, ABD liderliğindeki bir dizi ittifakın hakim olduğu ve bölücü jeopolitik sıkıntıların gölgelediği mevcut dünya tertibine bir alternatif arıyor. Gözden kaçan kalkınma hakları için seslerini yükseltmeleri için BRICS ülkelerine bakıyorlar.
Yıllar içinde işbirliği, Yeni Kalkınma Bankası tarafından desteklenen birçok cephede genişledi. 2015 yılında kurulan banka, altyapı ve sürdürülebilir kalkınma projeleri için kaynakları seferber eden destekleyici bir kuruluştur.
Banka tarafından bu yılın başlarında açıklanan sayılar, toplam pahası 33,2 milyar ABD doları olan yüze yakın projeyi onayladığını, bunun üye ülkelerin ekonomik ve toplumsal gelişimine kıymetli ölçüde katkıda bulunduğunu gösterdi.
Bu ortada BRICS üyeleri, dijitalleşme, endüstrileşme ve yenilikçilik alanlarında işbirliğini derinleştirmek için yeni sanayi ihtilali konusunda bir paydaşlığı savundu. Bu, sınırötesi mal ve hizmet akışını canlandırmayı ve muhafazacı teknoloji kısıtlamaları ve Batı’dan artan ayrıştırma atakları ortasında endüstriyel ve tedarik zincirlerini dengelemeye yardımcı oluyor.
Nitekim BRICS ülkeleri kapalı bir kulüpte ya da dışlanmış bir etrafta değil, karşılıklı takviye ve kazan-kazan işbirliğine dayanan büyük bir aile içinde toplanıyor. Bu özelllik kendisini, yalnızca kendine hizmet eden yahut Soğuk Savaş ideolojisini savunan diğer birçok gruplamadan ayırır.
İcra Yöneticisi Carlos Maria Correa, “BRICS’in dikkate alması gereken kilit mevzulardan biri global yönetişimdir. Adaletsiz ve asimetrik olan mevcut sistemi değiştirmeye gereksinim var. Bilhassa, finansal sistemin mimarisinin büyük bir ıslahata muhtaçlığı var.” dedi.
Yıllar süren evrilme süreci boyunca BRICS, çeşitlilik içinde ilham verici bir ahenk modeli olduğunu kanıtladı ve farklı çıkarlara ve kültürlere sahip ülkelerin ortak isteklerine hizmet eden bir bütün oluşturabileceğini örnekledi.
Dünyanın birden fazla vakit görmezden gelinen uluslarının global problemlerde kelam sahibi olmasının vakti geldi. Johannesburg’daki BRICS tepesi başlamak için eksiksiz bir yer.■
Kaynak: Xinhua Commentary: BRICS gains charm as küresel dynamics shift
