Türkiye’deki vergi sistemi giderek daha adaletsiz hale geliyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi başka ekonomilerle karşılaştırıldığında, devletin zengin-fakir herkesten tüketimleri üzerinden aldığı KDV ve ÖTV üzere ‘dolaylı’ vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki hissesinde Türkiye maalesef birinci sırada geliyor.
Bunun manası, devletin iktisadı içindeki varlıklı bireylerden ve şirketlerden fazla sıradan vatandaşın üzerindeki yükü artırması ve bütçe masraflarının yükünün adaletsiz biçimde ülkenin fakirleri ve orta gelirlerinin sırtına bindiriliyor olması. Gelir vergisi, kârlar ve sermaye gelirlerinden alınan “doğrudan” vergilerde ise Türkiye 2021 itibariyle yalnızca yüzde 5,5 üzere düşük bir oranla OECD sonuncusu. Bu ise Türkiye’de hükümetlerin iş dünyasını desteklerken, bütçe açıklarını kapatmak konusunda sermayesi ile para kazanabilen varlıklı birey ve şirketlerden çok, sıradan vatandaştan aldığı vergilerle kapatmayı tercih ettiği manasına geliyor.
Son gelen KDV ve ÖTV artışlarında kamuoyundan gelen reaksiyonların temelinde, Türkiye’deki vergi sisteminin varlıklı bireyler ve şirketler lehine adaletsiz olmasından kaynaklanıyor.
OECD genelinde gelir, kâr ve sermaye gelirlerinden alınan vergilerin hissesi ortalama yüzde 11,2 seviyesinde. Türkiye için bu oran yalnızca yüzde 5,5 – öteki bir deyişle OECD ortalamasının yarısının da altında. Norveç’te, varlıklı birey ve şirketlerden alınan gelir, kâr ve sermaye gelirleri vergilendirilerek sağlanan direkt vergilerin hissesi OECD datalarına nazaran 2021 itibariyle yüzde 20,4 seviyesinde ve bu örgüt genelindeki en yüksek direkt vergi oranı. Bu da Norveç’i vergi sistemi en adil olan OECD ülkesi yapıyor. ABD’de vergilerin toplamdaki hissesi, 12,8 seviyesindeyken,
“Türkiye’de vatandaşların vergi şuuru ve farkındalığı artmalı”
Özgürlük Araştırmaları Derneği de (ÖAD) 18 Temmuz’da yayınladığı bahse ait blog yazısında Türkiye’deki vergi sisteminin “giderek daha da adaletsiz hale geldiğine” dikkat çekiyor. Vatandaşların vergi sistemimize ait şuurunun ve farkındalığının artması gerektiğine dikkat çeken yazıda “Türkiye’de dolaylı vergiler kamu maliyesinde çok baskın bir rol oynamaktadır. Dolaylı vergilerin hem oransal hem nominal olarak bu kadar büyük bir yer kaplaması, vergi şuurunun büyük bir erozyona uğramasına yol açmaktadır” kıymetlendirilmesi yapılıyor. Zengin- yoksul herkesten alınan dolaylı tüketim vergilerinin toplamdaki hissesinin yüksek olması, derneğe nazaran vergi şuurunun azalmasındaki en değerli etken zira vergi mükellefleri adil vergi sistemi kavramının ziyan görmeye başladığını düşünüyor.
Vergi sistemine inancı en çok sarsanlar: Sarsıntı vergisi, ÖTV ve TRT vergisi
Özel irtibat vergisi (halk ortasında yaygın ismiyle zelzele vergisi), 3093 sayılı TRT bandrol fiyatı ve 4780 sayılı özel tüketim vergisi ise ÖAD’ye nazaran vergi mükelleflerinin vergi sisteminin adaletine olan inancını negatif istikamette etkileyen vergi çeşitleri ortasında en başta geliyor. Dernek birtakım tüketicilerin yüksek vergiler nedeniyle daha ucuz olan kaçak ve ithal eserlere yönelebileceğini, bunun vergi kaybına neden olduğunu ve vergi şuurunun de zayıflamasına yol açtığını söylüyor. Ayrıyeten ÖTV’nin yükselmesi fiyatları artırıp tüketimi sekteye uğrattığından Haziran 2023’te olduğu üzere devletin vergi gelirlerinin düşmesiyle de sonuçlanabiliyor.
RAKAMLARLA ADALETSİZ VERGİ SİSTEMİMİZ
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın haziran ayı bütçe gerçekleşme raporuna nazaran merkezi toplam bütçe gelirlerinin (3.810.149 milyon TL) yalnızca yüzde 29,24’ü (1.114.132 milyon TL) direkt (varlıklı birey ve şirketlerden alınan) vergilerden oluşuyor. Birinci yarıda bu direkt vergi gelirlerinin 495.040 milyon TL’si gelir vergisinden, 619.092 milyon TL’si ise kurumlar vergisinden elde edilmiş. Bütçe gelirlerinin 65,63’ü ise (2.500.934 milyon TL) ekonomik durumuna bakılmaksızın herkesten birebir oranda alınan ve vergi sistemindeki hissesi arttıkça ‘adaletsiz bir vergi sistemi yaratan’ dolaylı vergilerden geliyor. Bu dolaylı vergilerin Ocak-Haziran 2023 periyodu için dağılımı ise şöyle: KDV (619.092 milyon TL), ÖTV (510.615 milyon TL), sigorta muameleleri (75.076 milyon TL), ithalde alınan KDV (931.406 milyon TL), damga vergisi (55.512 milyon TL), harçlar (105.225 milyon TL), başka (204.008 milyon TL) dolaylı vergilerden oluşuyor. Vergi dışı gelirlerin de yüzde 5,5’lik bir hissesi var.
İlk yarıyılda hangi verginin hissesi ne kadar arttı?
Hazine ve Maliye Bakanlığı merkezi bütçe gerçekleşme raporuna nazaran kurumlar vergisinde getirilen artış sonrası devletin kurumlardan aldığı vergilerin hissesinde ocak-haziran periyodunda yıllık bazda yüzde 177’lik bir artış görüldü. Gelir vergisi geçen yılın birinci yarısına nazaran yüzde 86,1 artarken, kurumlar vergisi yüzde 10,6 arttı. KDV haziran ayında geçim krizleriyle tüketimin sekteye uğramasının ve birtakım alanlarda gölge iktisada kaçışın da tesiriyle yüzde 131 düşmüş olsa da, birinci altı aylık periyoda bakıldığında KDV’nin hissesinde yüzde 69’luk bir artış, ÖTV’de ise yüzde 96,6’lık bir artış var. Banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 101,5, ithalde alınan KDV yüzde 40,9, damga vergisi yüzde 98,7, harçlar yüzde 60,3, başka dolaylı vergi gelirlerinden elde edilen finansman ise yüzde 70,6 artmış.
Ekonomi
