Hükümetin seçim öncesinde kurları baskı altında tutması ve AB’deki sakinlik nedeniyle, Türkiye’nin ihracatı yerinde sayıyor. Şirketler pazar kaybı yaşarken, hükümetin ihracat dayanakları ise beklentileri karşılamıyor.
Aram Ekin Duran
Dış borcunun ulusal gelire oranı yüzde 50’ye ulaşan Türkiye için ihracat, döviz muhtaçlığının karşılanması için hayati değer taşıyor. Lakin pandemi sonrasında yükselişe geçen enflasyon ve başta en büyük pazar olan Almanya olmak üzere Avrupa Birliği (AB) ekonomilerindeki sakinlik, Türkiye’nin ihracat gelirlerini giderek daha fazla olumsuz etkiliyor.
DW Türkçe’ye konuşan iş dünyası temsilcileri, Türkiye’nin dünya pazarlarında hisse kaybetmeye başladığına işaret ediyorlar. Uzmanlara nazaran, hükümetin vaat ettiği dayanak paketlerine karşın ihracatta kan kaybının sürme mümkünlüğü yüksek.
Geçen yıla nazaran gerileme var
Türkiye’nin ihracatı, pandemi sonrasında açılan küresel ticaret ağlarının canlanması ile birlikte, 2022 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 13 artışla 254 milyar dolar olmuştu. 2023 yılının birinci 7 ayında ise, evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran ihracat yüzde 0,6 düşüş kaydetmiş durumda. Yılsonu için konulan ihracat amacı ise 265 milyar dolar. Yani 2022’ye nazaran hükümetin ihracat gayesinde sadece yüzde 4,3’lük artış öngörülüyor. Son 7 ayda dış ticaret açığı ise 73,6 milyar dolara ulaştı.
Son 1 yılda dolar kurunda yüzde 52 artış yaşanırken, üretim ve ihracat maliyetlerindeki artış ise yüzde 100’ü aştı. Bununla birlikte pandemi devrinde başta Çin olmak üzere Uzak Asya ülkelerinin AB’ye ihracatı kesintiye uğrayınca öne çıkan Türkiye, bu avantajını da giderek kaybediyor. Türkiye’de personellik ve hammadde maliyetlerinin artması ile Asya ülkeleri yine fiyat avantajı yakalayarak pazar hisselerini geri almaya başladı.
“Kur artışının ihracata yararı yok”
12 ihracatçı birliğinden oluşan ve Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık yüzde 15’ini gerçekleştiren Ege İhracatçı Birlikleri’nin Koordinatör Lideri Jak Eskinazi, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Türkiye’de yaşanan kur artışının enflasyonun çok gerisinde kalması nedeniyle ihracata olumlu bir katkısı olmuyor.
İhracatı artırmak için asıl değerli olanın iktisattaki istikrar olduğunu vurgulayan Eskinazi, “Eğer kurlar enflasyonun altında artıyorsa, orada istikrar yoktur. Şu anda hala bu türlü bir istikrar tesis edilemediği için bu kur artışlarının bize bir yararı yok” diyor.
“Fiyat veremiyoruz, pazar kaybı yaşıyoruz”
Yüksek enflasyon nedeniyle ihracat gelirlerinin düştüğünü tabir eden Jak Eskinazi, “Şu anda ihracatçılar olarak yurtdışındaki müşterilerimize fiyat veremiyoruz. Fiyat veremediğimiz için de pazar kaybı yaşıyoruz. Mesela şu an dokumacılık bölümünde, rekabet ettiğimiz ülkelerden yüzde 30-40 daha kıymetli durumdayız” diye konuşuyor.
Bununla birlikte demir-çelik ihracatçılarının da yüksek güç maliyetleri nedeniyle yeni sipariş almakta zorlandığını kaydeden Eskinazi, şu değerlendirmelerde bulunuyor:
“Eskiden demir-çelik bölümünde güç maliyetleri yüzde 7-10 seviyesindeyken, artık bu oran yüzde 25’lere geldi. Dünyada güç fiyatları eskiye döndü lakin bizde bir türlü dönemedi. Maalesef şu anda ihracat yapan firmaların para kazanıp, yeni yatırıp yapmaya yönelme talihi yok.”
İSO: İhracat iklimi bozuluyor
İstanbul Sanayi Odası (İSO) datalarına nazaran, Türkiye’de ihracat yapma şartları son 3 aydır daima bozuluyor.
Türkiye imalat bölümünün ana ihracat pazarlarındaki faaliyet şartlarını ölçen İSO Türkiye İmalat Dalı İhracat İklimi Endeksi, temmuzda 50,3 olarak gerçekleşti. Endekste eşik kıymet olan 50,0’nin üzerinde ölçülen tüm sayılar ihracat ikliminde güzelleşmeye, 50’nin altındaki pahalar ise bozulmaya işaret ediyor.
Hükümetten dayanak adımları
Son devirde ihracattaki yavaşlamaya karşı, hükümet tedbir almaya çalışıyor. İktisat idaresi geçtiğimiz haftalarda, ihracat kredilerinin sonlandırıcı önlemlerin dışında tutulması, reeskont kredilerinde günlük limitin 1,5 milyar TL’ye yükseltilerek KOBİ hissesinin artırılması üzere yenilikler getirdi.
Temmuz ayının son günlerinde ise Ticaret Bakanlığı’ndan ihracatçılara yeni bir dayanak paketi açıklaması geldi.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat tarafından yapılan açıklamada, e-ihracatın genel ihracat içindeki hissesinin yüzde 10’a çıkarılması maksadı ile hazırlanan e-ihracat takviye paketinin tüm e-ihracat ekosistemini kapsayacak formda Türk eserlerinin ve markalarının dünyaya tanıtılmasında gerekli takviyeleri sağlayacağı belirtildi.
“Yüksek teknolojili eser ihracatı çok zayıf”
Bünyesindeki 60 bini aşkın şirketle Türkiye dış ticaretinin yüzde 83’ünü gerçekleştiren Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) Lideri Süleyman Sönmez, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Türkiye’nin döviz muhtaçlığını karşılayabilmek için ihracatta yüksek katma pahalı eserlerin hissesinin artırılması gerektiğini söylüyor.
“İhracatımızda düşük teknolojili tüketim malları ve ham husus mallarının yoğunluğu dikkatlerden kaçmıyor” diyen Süleyman Sönmez, “Yüksek teknoloji ihracatımız yüzde 3 düzeyinde ve bu oranın OECD ülkeleri ortalamasının yüzde 17-18 bandında seyrettiğini biliyoruz. Türkiye yüksek teknoloji sanayilerine ve yeşil dönüşüme münasebetiyle yeşil endüstrileşmeye öncelik veren stratejik bir sanayi siyasetine muhtaçlık duyuyor” diye konuşuyor.
Sönmez’e nazaran ihracatçılara yönelik özel teşvik ve takviyeler ile birlikte uzun vadede Türkiye için yeni bir üretim modeli gerekiyor. Sönmez, “Verimlilik temelli bir üretim iktisadını, yüksek katma değer yaratacak, yüksek teknoloji kullanan ve yüksek katma kıymetli ihracata yönlendirecek bir rotanın belirlenmesi gerekli” diyor.
Euro Bölgesi korkutuyor
Türkiye ihracatının yarıdan fazlasının gerçekleştirildiği Euro Bölgesi’nde ekonomik performansta yaşanan sakinlik da Türkiye’nin ihracatı konusunda kaygıları artırıyor.
Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat), Avrupa Birliği (AB) ve Euro Bölgesi’nin 2023 yılı ikinci çeyrek büyüme oranlarına ait öncü bilgilerine nazaran, 20 üyeli Euro Bölgesi’nde mevsimsellikten arındırılmış Gayrisafi Yurt içi Hasıla (GSYH), 2023’ün ikinci çeyreğinde bir evvelki çeyreğe kıyasla yüzde 0,3 artarken, geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 0,6 yükseldi. Euro Bölgesi’nin birinci çeyrek büyüme öncü bilgilerinde yüzde 0,1 küçüldüğü bildirilmişti.
Geçen yılın son çeyreğinde de yüzde 0,1 daralan Euro Bölgesi iktisadı teknik resesyona girmişti. Daha sonra Eurostat, Euro Bölgesi’nin birinci çeyrek büyüme oranını üst taraflı revize etmiş, öncü bilgilerdeki yüzde 0,1 küçülmeyi 0 (sıfır) olarak güncellemişti.
“Almanya’da küçülme tehlikesi var”
DW Türkçe’ye konuşan Altınbaş Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, bilhassa Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı Alman iktisadına ait yüzde 0,9’luk küçülme beklentisinin yakın gelecekte ihracat için olumsuz bir gelişme olduğunu söylüyor. Türkiye, Almanya geçen yıl 21,1 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirmişti.
Döviz kurunun seçim öncesi baskı altında tutulmasının ihracatın cazibesini azalttığına da işaret eden Prof. Kozanoğlu, son günlerde dolar kurunun 27 TL’yi geçmesinin ihracatı bir ölçü canlandırabileceğini söylüyor. Kozanoğlu, “Yeni fiyatlara nazaran siparişlerin alınması ve üretimin yapılması ise biraz vakit alacaktır” diyor.
Dünya ticaretindeki hissesi yüzde 1,04
Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) bilgilerine nazaran, Türkiye 2023 yılının birinci çeyreği itibariyle dünya ticaretinden yüzde 1,04 hisse alıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından 2022 yılı sonuna kadar, dünya ticareti yüzde 276,5 büyüme göstererek 24 trilyon doları aştı.
Bu 20 yıl içerisinde Türkiye’nin ihracatı 6,5 milyar dolardan 255 milyar dolara çıkmış olsa da, global ticaretten aldığı hisse ise yalnızca 1 kat arttı ve yüzde 0,55’ten yüzde 1,04’e yükseldi.
