Merkezi idare bütçesi 2023’ün birinci yarısında 483,2 milyar TL’lik açık verdi. Ekonomistler, açığın kapatılması için ek artırım ve vergi artışının geleceğini söylüyor.
Türkiye ekonomisi en sıkıntı periyotlardan birini yaşıyor.
Özellikle seçim devrinde yapılan harcamalar ve döviz kurundaki daima artış daha güç periyotlardan geçeceğinin işareti üzere.
Seçim evvel 18 Türk lirası (TL) civarında olan dolar, an itibariyle 26,93 düzeylerini gördü.
Katma Bedel Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Kurumlar Vergisi ve harçlar başta olmak üzere vergi oranları artırıldı.
Yapılan vergi artışları doğal olarak vatandaşa artırım olarak yansıyor.
İğneden ipliğe her esere artırım geldi, gelmeye devam ediyor.
Bütçede tarihi açık
Hazine ve Maliye Bakanlığı bilgilerine nazaran merkezi yönetim bütçe harcamaları 487,9 milyar TL oldu.
Mayısta 549,4 milyar TL olan bütçe gelirleriyse haziranda 268,2 milyar TL geriledi.
Bütçe istikrarı 2023 birinci yarısında ise 483,2 milyar TL açık verirken, faiz dışı açık bu periyotta 208 milyar TL oldu.
Sadece “kur muhafazalı mevduatın” (KKM) haziran ayında bütçeye maliyeti 20,6 milyar TL’ye ulaştı.
Kısa vadeli dış borçta yeni rekor
Ayrıca 1 yıl yahut ödeme müddeti daha az kısa vadeli dış borç stoku ise 207,3 milyar dolar olarak hesaplandı. Böylece bu kalemde rekor düzey kaydedildi.
Vergi artışları devam edecek mi?
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, evvelki gün A Haber televizyonunda “İlave vergi artışları olacak mı ya da yeni vergi gelecek mi” sorusuna da cevap verdi.
Yıl sonuna kadar yeni bir vergi çalışmasının olacağını düşünmediğini kaydeden Yılmaz, “Zaten bu programlar yapıldı, toplumla da paylaşıldı. Yasal destekleri da ortaya kondu. Yeni bir yasal düzenleme olacağını iddia etmiyorum” dedi.
Ancak kimi ekonomistler yeni vergi artışlarının olacağı görüşünde.
“Açığın kapatılması tasarruf önlemlerin uygulanmasına bağlı”
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Batı, yeni artırımların yolda olduğunu söyledi.
Vergi hukuku uzmanı Batı’ya nazaran yeni artırımlar konusunda ek bütçeye bakılmalı. Çünkü ek bütçenin alt kalemlerine bakıldığında yeni gelirlerin olduğu açıkça görülüyor.
Hükümetin motorlu taşıtlar, sağlam tüketim ve kolalı eserler üzere kalemlerin tümünde özel tüketim vergisini artırmaya niyetli olduğunu kaydeden Batı, “Cumhurbaşkanlığına vergi oranlarında değişiklik yetkisi verildi. Bunları kullanacak” dedi.
Bu kadar çok vergi artışının açığı kapatıp kapatmayacağının Bakan Mehmet Şimşek’in yayınladığı tasarruf önlemlerinin ne ölçüde uygulayacağına bağlı olduğunu aktaran Batı, “Bütçe açığını yalnızca vergi çerçevesinde kıymetlendirmek yanlış olur, zira açık demek toplanan vergilerin masraflardan düşürülen kısmıdır. Lakin sarfiyatlar fazla artırılırsa ve ek ödenek koyarsanız ki cumhurbaşkanına bu yetki verildi, bunlar açığı tetikleyecek uygulamalar” diye konuştu.
“Zam ve vergi oranları artacak üzere görünüyor”
Meselenin yalnızca vergi gelirleri olarak düşünmenin yanlış, hususa bakışın daha değerli olduğunu lisana getiren Batı, “Bu kadar vergi gelirleri karşısında masraf hiç artmaz ve kamuda tasarruf önlemleri uygulanırsa açık da doğal olarak biter” dedi ve devamında şunları kaydetti:
“Yıl sonu açık 2 trilyona ulaşabilir”
Ekonomist Mustafa Sönmez ise 2023 yılı için planlanmış açığın 661 milyar TL olduğunu lakin bununla olmayacağı görüldüğü için ek bütçenin yapıldığını hatırlattı.
Sönmez’e nazaran son yapılan akaryakıt artırımı ve artırılan gibisi vergiler ek bütçenin gelirleri ortasında yer alıyor ve bu bütçe açığını azaltmayacak.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’a torba kanunla borçlanma yetkisinin verildiğini anımsatan Sönmez, “Bütçe açığı yıl sonu 661 milyar ile hudutlu kalmayacak, bu 2 trilyona ulaşacak. Bu yüzden yetki verildi” dedi.
“Gelecek yılın bütçesinde faiz sarfiyatları fevkalâde aratabilir”
Yeni artırım ve ek vergilerin yolda olduğuna değinen Sönmez, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“1,1 trilyonluk ek bütçenin gerektirdiği vergiler olan KDV ve ÖTV’ler toplanmaya başlandı. Bunlar ek bütçenin vergileri, açığın vergileri değil. Açığınki başka. Ona ayrıyeten vergi koyarlar mı, şu an bilmek güç lakin vergi yerine borçlanma yoluna gidebilirler. Borçlanma yoluna giderlerse de faiz ödemek zorundalar. Münasebetiyle gelecek yılın bütçesinde faiz sarfiyatları harikulâde boyutlara ulaşabilir. Yani faiz nedeniyle eğitimden sıhhate devlet harcamalarına çok daha az kaynak kalabilir. Asıl tehlike budur.”
“Gerçek açık 1,5 trilyon”
Ekonomist Selçuk Geçer de yeni vergi artışlarının olacağı görüşünde.
Geçer’e nazaran 1,1 trilyonluk ek bütçe de açık olarak değerlendirilmeli ve 483 milyarlık açığa eklenmeli.
Yılında birinci yarısında bütçe bitirildiği için ek bütçe yapıldığını hatırlatan Geçer, “Aslında ek bütçe bu ikinci bütçe açığı demek. Bu da Türkiye’nin neredeyse 1,5 trilyonluk açığı olduğunu gösterir” yorumunda bulundu.
Açıkları kapatmanın tek yolunun vergi toplamak olduğunu ve bunun da şirket, kurumlar ve halktan alındığına dikkati çeken Geçer, “Peki şirketlerden toplayabiliyor musun, hayır. Neden? Zira beyan yordamı ve belirli bir vade ile ödüyor. Ayrıyeten düşünce çektiği için ödemekte zahmet çekiyor ve ödeyemiyor. Onun için art geriye bir yığın vergi barışı çıkartılıyor. Demek ki 1,5 trilyonluk vergi gelirlerinin şirketlerden toplanması çok güç, o vakit ne yapacaklar? Kesin alabilecekleri alanlarla bunu toplamaya çalışacaklar. Bu da kısmen toplanıldığı için kayıp oluyor” tabirlerini kullandı.
“‘Rahat olun’ diyenler hayal görüyor”
Harç, trafik cezaları ve dolaylı vergilerin kesin alınabilecek vergi alanları olduğu anımsatan Geçer, “Bu yüzden KDV ve ÖTV’yi artırıyor. Telefondan pahalı evraklara kadar tüm harçları yüksek vergi koyuyor. Buralardan garanti alabileceği vergileri toplamaya çalışıyor” dedi ve kelamlarını şöyle tamamladı:
