Ekonomi Gazetesi’nden Burcu GÖKSÜZOĞLU, Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Saltoğlu ile yaptığı yayında Türkiye’de değerli bir sorun haline dönüşen yüksek enflasyonu kıymetlendirdi. Saltoğlu, arapsaçı üzere olan yönetmeliklerden çıkıp sade bir para siyasetine geçiş için yavaş gitmenin bir mecburilik olduğunu fakat fazla yavaş gidildiğini düşündüğünü belirterek “Çünkü enflasyon beklentilerinin çıpalanması ve kronikleşmesi kelam konusu olabilir” dedi. İktisatta ani duruş ve stagflasypn risklerini kıymetlendirdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan “Enflasyonu daha evvel yüzde 6’lara düşürdük, tekrar biz indireceğiz” dedi lakin büyüme ve istihdamdan vazgeçilmeyeceğini de belirtti. Önümüzde lokal seçimler var. Mevcut para ve maliye siyaseti sizce enflasyonu tek haneye düşürmek için kâfi mi?
Gördüğüm kadarıyla hükümet eylüle kadar turizm gelirleri vesaireyi görüp ondan sonra ikinci yol haritasını çizecek fakat asıl bütün planlar 2023 Mart’ı sonrasına ötelenmiş görünüyor. Kredinin arz istikametli kısıtlanması üzere ya da ithalat kanadında altına sınırlama üzere tedbirlerle yavaşlatıcı, kısa vadeli, süreksiz ya da tedrici bir halde adım adım gidilmeye çalışılıyor. Bu adımlar tahlil olur mu sorusu kıymetli. Çok önemli kronik ve birikimli bir problemle karşı karşıyayız. Türkiye 2018’den bu yana tabiri caizse kendi hastalığını kabul etmedi. Yatmadı hiçbir biçimde. Bir halde dinlenmesi gerekiyor. Daima ilaçlar alarak devam ettik. Artık bunun bedelini ödemek durumundayız. Tahlil için çok farklı reçeteler kullanıldı. Bu reçetelerin iktisatta yaratmış olduğu bir karmaşıklık var. Arapsaçı üzere olan yönetmeliklerden çıkıp sade bir para siyasetine geçiş için yavaş gitmenin bir avantajı, bir zaruriliği var fakat fazla yavaş gittiğimizi düşünüyorum. Zira beklentilerin çıpalanması ve kronikleşmesi kelam konusu olabilir. Enflasyon ve kur konusunda insanların başında halihazırda değişen bir şey yok. Bunu marta kadar bu biçimde, kademeli yönetmeye çalıştığımızda sanki insanların beklentisinde olumsuz manada bir kronikleşme olur mu? ‘Enflasyon inmez’ artık dediğimiz vakit enflasyonla çaba en azından bir iki sene daha öteye atıyor. Sayın Cumhurbaşkanı’nın bahsettiği tek haneli gaye değerli ve gerekli, ancak araçların toplumun bir kesiti üzerindeki maliyetlerini de ödemek gerekiyor. Dar gelirliyi koruyup oburlarının üzerine belirli bir yüklenmeyi optimal yapmak güç bir karar. Bu kararı vermek gerekiyor. Türkiye’nin tek haneli enflasyona inmesi çok düzgün projelerle bile optimist bakarsak 3-4 yıl sürebilir. Lakin biz 2024’e çok şey bırakıyoruz. Bizim çok dışımızda, bu tedbirleri alamayacağımız şeyler de olabilir o tarihte. Münasebetiyle ‘enflasyon bizde inmez’ beklentisini ne kadar erken kırarsanız o kadar avantajlı. Biraz daha radikal davranmaktan çekinmemek gerekiyor. Tedrici giderek kazandıklarınızdan tahminen de bir nebze fazlasını, beklentilerini çıpalayamayarak enflasyonun daha kalıcı ve topluma daha rahatsız edici bir hale getirmesini de sağlıyor olabilirsiniz. Bu tercih daha çok siyasi bir tercih fakat teknik olarak da makul riskler barındırmakta.
ASTRONOMİK EKSİ GERÇEK FAİZDEN BİR AN ÖNCE KURTULUNMALI
Piyasada siyaset faizi enflasyonun üzerine çıkarsa her şey çözülecek üzere bir algı var. Buna katılıyor musunuz?
Hayır. Buna çok uzun perspektiften bakmak lazım. Türkiye’nin 2002- 2003’ten bu yana para siyasetinde yanlışsız yaptığı şeyler oldu ancak abartılı yaptığı şeyler de oldu. 2003- 2010 ortasında gerçek faizimiz çok yüksekti. Enflasyonu çok süratli indirdik fakat gerçek faizin çok yüksek olması ve para akımı nedeniyle TL’nin çok değerliliği Türkiye’de muhakkak kimi yapısal problemler yarattı. Artık şu anki senaryoda da muazzam derecede o periyoda çok ve gereksiz bir reaksiyonla fevkalade bir eksi gerçek faiz veriliyor. Siyaseten ‘o dönemki ortodoks siyasetler yanlıştı, artık biz öbür bir şey yapıyoruz deniliyor’ olabilir. Lakin şu anki Türkiye iktisadı o periyotla birebir değil. Yıl 2023, dünya iktisadı çok farklı bir yerde, Türkiye de o denli. Münasebetiyle faiz siyasetini tesirli kullanmak gerekiyor. Öte yandan da mudiye siz, yüzde 25-30 faiz verip, enflasyonu 57’lerde gördüğünüz takdirde de burada ne kurun ne de enflasyonun inmesi konusunda bir şey veremezsiniz. Biz ortasını bulamadık özetle. Çok sert bir gerçek faiz artışıyla bunun tahlili olmayacak fakat Türkiye’nin normalize için astronomik eksi gerçek faizden de bir an önce kurtulması gerekiyor. Sonuçta bunun bedelini ödeyeceğiz fakat o dönemki üzere değil. Türkiye’nin para siyasetinde ayrıyeten yeni bir model araması kaide. Biraz normalleşirsek, Türkiye’nin gerçek efektif kuru da endeksleyeceği yeni bir para siyaseti dizaynına geçmesi gerekiyor. Türkiye’nin oturup benim para siyaseti modelim ortodoks fakat yanında şunları bekliyorum diyebilmesi lazım. Türkiye’nin bu hava ve bu tartışma tabanını de yaratması lazım. Şu anda var mı? O soru işareti tahminen fakat bu türlü açık fikirle tartışmalıyız.
FAİZ MART AYINA KADAR YÜZDE 25’E ADIM ADIM ARTIRILACAK
Temmuz verisine bakıldığında enflasyon tekrar yükselişe mi geçti? Merkez Bankası’nın yılsonu yüzde 58 enflasyon varsayımı optimist mi kaldı? Yeni atamalar sonrası 24 Ağustos’ta PPK kararına ait beklentiniz nedir?
Atamalar, liyakat ve kararlılık açısından yanlışsız. Doğal geçmiş tecrübelere bakarak ne kadar devam eder herkesin haklı olarak soru işareti var. Ancak bu türlü bir değişim yapıldığına nazaran ardında oraya bir inanç var diye düşüneceğiz. Bu isimlerin çok bu türlü serüvenvari yeni para siyasetine girmeyeceğini düşünüyoruz. Daha ortodoksa gidileceğini düşünüyoruz lakin bunun kısa vadede yansıması olur mu çok emin değilim. Zira yeni lider da beklentinin altında kalan bir faiz artışıyla devam ediyor. Bence mali tarafta vergilerle, ithalatın kısmen sınırlanmasıyla, BDDK üzerinden gelen sıkılaşma ile faiz aracını mümkün olduğu kadar az kullanacaklar. Tahminen başta ‘faiz bütçesi’ var. Faiz mart ayına kadar yüzde 25’e adım adım artırılacakmış üzere geliyor. Piyasa beklentisine uyumlu bir faiz artışını mümkün olduğu kadar ötelenecektir. Gaye Erkan’ın enflasyon sunumu, evvelkilere nazaran daha kararlı ve teknikti. Onu takdir etmek gerekiyor ancak mevduat faizlerini çabucak indirdik demesi çok makul değildi. Bunu şöyle açıklayabilirim. Bir TL’ye ya da yabancı paraya yani DTH’a yönelen bir vatandaş var. Bir de KKM’ye yönelen vatandaş var. KKM’deki vatandaş, hem vergi imtiyazına sahip, hem döviz artışından faydalanıyor, hem de aşikâr bir faiz alıyor. Lakin ülkesine biraz daha fazla tasarrufunu bırakan kişi günah keçisi oluyor. Münasebetiyle burada dengeleme için DTH faizinde belirli bir artırım yapılabilir örneğin. Bu dengelerin kurulması lazım. Mevduat faizini baskılamanın nedenini anlayabiliyorum. Bankalara bir havuç sunuluyor. ‘Düşük maliyetli al, çok da fazla yükseltmeden kredi ver’ deniyor. Tamam ancak bunun kur üzerindeki tesirini de düşünmek lazım. Yani siz ekonomiyi yavaşlatmıyorsunuz ancak buradan da enflasyonu artırıp kur üzerinden öbür bir maliyet yaratıyorsunuz. KKM gerçekten çok sorunlu bir iş. Sorun yaşatabilecek bir tarafı var. Nasıl tasfiye edileceğini gerçekten üç sefer, beş kez düşünmek lazım. Seçimlerin akabinde 3-4 ay geçti. Biz hala yol haritasını bilmiyoruz. Alınan tedbirler yanılgılı demiyorum. Alınan gerçek tedbirler var lakin kur ve enflasyon beklentilerini normalleştirilebilmesi için de vatandaşın da piyasaların da çok önemli beklentileri var.
5-10 milyon dolar değil güzel getirili yatırım çekmek lazım
Önce BAE çıkarması oldu, sonra Şimşek- Erkan batılı yatırımcılarla buluştu. Türkiye’de yabancı girişi bekliyor musunuz?
Özellikle 28 Mayıs sonrasında yabancı yatırımcılarda muazzam bir istek vardı. Direkt yatırım doğu yahut batıdan gelebilir ancak siz iki ya da üç tane çok bilindik varlıklarınızı satarak Türkiye’ye para akışını dengeleyebilir misiniz? Bu çok mümkün görünmüyor. Sıcak para da olsun, direkt yatırım da olsun Türkiye’ye bir ilgi var. Borsaya 1-2 milyar dolar girdi lakin asıl bizim geçmişten büyük kayıplarımız diyeceğimiz TL bonoya bu faiz düzeyinden rastgele bir yabancının girmesini beklemeyiz. Biz yerli olarak etrafımızda bunu alan var mıdır diye düşünelim. Mecburî oldukları için bankalar hariç. Sıcak paranın girebileceği eurobond ve swap tarafı maalesef faiz tarafına bakıyor. Direkt yatırımcı açısından bakarsak ise Türkiye’nin ne önerdiği ve ne yaptığı değerli oluyor. Kısa vadede döviz girişi beklentiyi olumluya çekebilir lakin enflasyonu indirmede ya da halkın genel kararını etkilemekte çok zayıf kalır. 5-10 milyon dolarları değil, çok büyük montanlı ve yeterli getirili yatırımlar çekmemiz lazım. ‘Bakın dışarıdan para giriyor, kur da aşağı inecek, boşuna dolarda kalma, bak ne hoş TL faizi alıyorsun’ diyeceğiniz bir senaryo yaratılmadan salt o sayılarla algıyı değiştirmek çok güç.
Cari açıktaki köpük alınabilir
Ödemeler istikrarındaki açığı sınırlamak için altın ithalatına kısıtlama getirildi. Sizce bu sorunu çözmek için tesirli bir tedbir mi yoksa tekrar bir yan yol mu?
Ödemeler istikrarında yaşanan açığın bu kadar yüksek olmasının birçok nedeni var. Asıl bilgi kamuda. Bu altın niye alınıyor? Tekrardan ihracata döndürmek için alıyorsa yeterli bir şey, tahminen orada bir katma bedel var fakat bireyler bunu sisteme güvenmediği için alıp saklıyorsa ve enflasyondan arınma için kullanılıyorsa bu cari açığı da bozan bir şey. Münasebetiyle cari açığın düzeltilmesi için lüks tüketimin önlenmesi makus bir fi kir değil ancak bunu faizi istediğimiz düzeyde artırıp istikrarını koyamayacağımızı bildiğimiz için de yapıyoruz. Başka tarafı dengeleme tarafından de yapıyoruz. Ben alınan kararlarının yanından dolaşmak için yapılan kimi aksiyonlardan da cari açığı artırdığını düşünüyorum. Örneğin ihracat gelirinin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na teslim etme zorunluluğundan, şirketler ihracatını daha düşük gösterebilir. Hasebiyle ihracat düşük olabilir. İthalatı da önden yüklemeli tahminen 1-2 sene sonranın stoklarını ya da yapmak istikametinden daha da fazla artırmış olabilir. O yüzden bu aksiyonlar düzeldiğinde cari açıktaki köpüğün de alınacağını düşünüyorum.
Selektif kredi konusu muallakta
Özel bankaların ticari kredi büyüme suratında küçülme 4.5 yılın en serti. İktisatta ani duruş ve stagflasyon riski ne kadar?
Türkiye’nin yani eksi gerçek faizle dağıttığı muazzam bir kredi vardı. Hükümetin ve politiğin başında herhalde ‘ucuza verelim iktisat büyüsün’ üzere bir niyet vardı. ‘Faiz indirelim, arz artsın, üretim olsun, arz yükselince fiyatlar düşer’. Lakin bu türlü çalışmıyor sistem işte. Bunu gördük. Birincisi gerçek faizi eksi verdiğiniz takdirde o krediler direkt arza ya da üretime dönmüyor. Öteki kanallara dönüyor ve bunu önlemeniz çok güç. Bugün para siyasetinin en büyük yanılgılarından biri de güya çok büyük bir kredi reyting firması varmışçasına yanlışsız kredi müşterisini bulun deniyor. Bu mümkün değil. Selektif kredi fikri hoş ancak ‘bu krediler katma kıymetli en güzel eserlere gitsin, o yüzden faiz indiriyorum’ diyeceğiniz bir şey değil. Kaç yüz yıllık bankacılık yerine öbür bir şey koymuş oluyorsunuz. Hani TÜBİTAK projesi olur, AR-GE projesi olur, savunma projesi bunları anlarım ancak rastgele bir ticari projenin değerlemesini uygun yapabilmek çok sıkıntı. Münasebetiyle selektif kredi konusu da çok muallakta. Hele bu kadar kayıtdışının olduğu bir iktisatta. Faiz yüksek olsa bile kredi kanalları açılabilir. Kâfi ki endüstrici de o aldığı krediyi tekrardan döndüreceği bir ortamı görebilsin.
