Ömer Faruk ÇOLAK: Arjantin üzerinden Türkiye

Latin Amerika ülkeleri ile bilhassa de Arjantin ve Türkiye ortasında birden fazla vakit benzerlik kurulur. Bu irtibat sebepsiz değil. Zira Latin Amerika da Türkiye de darbeler, ekonomik darboğazlarla daima karşı karşıya kaldılar. Arjantin ile Türkiye bu mevzularda adeta birbiri ile yarıştılar. Arjantin’de 1976 da darbe oldu. İktidar sivillere 1983’te devredildi. Darbe Türkiye’de 1980’de olurken sivillere iktidar 1982 sonunda verildi.

Arjantin’i bugünlerde gündeme taşıyan tekrar bir ekonomik kriz. Arjantin Merkez Bankası 15 Mayıs’ta politika faiz oranını yüzde 97’ye çıkardı. Faiz oranının bu kadar yüksek olmasının nedeni enflasyon oranının nisan ayında yüzde 108,8’e ulaşması. Arjantin iktisadı uzun vakittir tekliyor. Borçlarını ödeyemediği için 2018 yılında IMF ile 57 milyar dolar kredi karşılığında stand by mutabakatı yaptı. Arjantin muahedeye uymadığı için 2022 de yeni bir muahede yapıldı ve bu kere 45 milyar dolarlık bir kaynak temin etti. Fakat problemler yeniden çözülmedi. Enflasyon daima yükselmeye devam etti. Sonuçta iktisat stagflasyon (durgunluk içinde enflasyon) tuzağına düştü.

Ekonomi nasıl bu kadar berbat oldu?

Rekor kıran enflasyona karşın hükümet mali olarak sürdüremeyeceği programlar uyguladı. Kamu harcamalarını daha fazla peso basarak finanse etti. Bundan ötürü da fiyatlar 2021’den bu yana süratle arttı ve ülke 2022’nin sonunda yüzde 90’a dayandı.

Yabancı ülkeler Arjantin’in devam eden siyasi ve ekonomik darboğazlar nedeni ile 2021 yılında direkt yatırımlarını bir evvelki yıla nazaran yüzde 38 azaltarak 4,1 milyar dolar seviyesine indirdiler. Arjantin’in ulusal borcu 2022 yılı itibariyle 382 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Bu Arjantin’in GSYH’sinin yaklaşık yüzde 90’ına karşılık gelmekte.

Arjantin pesosu, hükümetin para ünitesini gerçekte olduğundan daha bedelli gösteren bir döviz kuru oluşturmasına karşın neredeyse her gün değer kaybediyor. Ulusal borç sorunu ve artan enflasyonla birlikte vatandaşlar kayıt dışı (karaborsa) döviz kuruna yöneldi. Resmi olmayan döviz piyasası, yabancılara resmi döviz kurunun vereceği peso miktarının neredeyse iki katını veriyor. Örneğin, resmi döviz kuru 1 ABD doları 245 Arjantin pesosuna eşit iken karaborsa piyasa bedeli 1 ABD doları 500 Arjantin pesosuna denk gelmekte.  Çoklu döviz kurları ve Arjantin para ünitesinin düşük bedeli nedeniyle birçok Arjantinli, ABD doları kullanarak otomobil ve mesken üzere daha büyük alımlar yapmakta.  Servet sahipleri ve yüksek gelirliler bu nizamdan keyifli buna rağmen yoksulluk hududunda olan nüfusun yüzde 40’ı için ömür çekilemez halde.

Makro Göstergeler: Arjantin-Türkiye

Kaynak: The Economist, https://www.economist.com/economic-and-financial-indicators/2023/05/18/economic-data-commodities-and-markets .

Arjantin’deki koalisyon, Peronizmin ana ülkülerini destekliyor ve şu anda hem Lider Alberto Fernández hem de Lider Yardımcısı Cristina Fernández de Kirchner’in (akraba alakası yok) idarenin denetimini elinde tutuyor. Arjantin’de, Cumhurbaşkanı Fernandez 2022 yılında bir ay içinde ekonomi bakanını üç kere değiştirdi. Sonbaharda yapılacak seçimler yaklaşırken Fernandez hala 2020 Financial Times röportajında ​​söylediği noktada. O vakit şunu söylemişti “Açıkçası ekonomik planlara inanmıyorum.”

Fernandez 2020’den bu yana uyguladığı en somut siyaset, fiyatların süreksiz olarak dondurmak, emekçi çıkarmanın yasaklanması üzere piyasaya müdahale etmek oldu. Peronist hükümet, ekimdeki seçimlerden evvel büyük bir devalüasyondan kaçınmak istiyor. Lakin Arjantinliler süratle kıymet kaybeden pesoyu bırakıp ABD dolarını benimserken, ülkenin döviz rezervleri de tükeniyor.  Hükümetin bütçe açığını finanse etmek için para basılmasıyla beslenen Arjantin enflasyonu, nisan ayında yılda yüzde 108,8’e ulaşarak 1991’den bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. İktisat bakanlığı, bu ay açıklanacak yeni tedbirlerin merkez bankasının piyasaya müdahalesini hızlandıracağını böylelikle pesonun düşüşünü yavaşlatacağını düşünmekte. İktisat Bakanı Sergio Massa da IMF’yi kararlaştırılan kredilerin ödenmesini öne almaya ikna etmeye çalışıyor. İzlenen bu siyaset risklerini de beraberinde getiriyor: Faiz oranlarındaki daima artışlar, devasa bir iç borç yığınının ödenmesinin maliyetini artırmakta. Ülke iflas noktasına yanlışsız süratle evrilmekte.

Türkiye, Arjantin yolunda

Türkiye son 15 yılda iki Anayasa değişikliği yaptı. 2010 yılında yargı sistemi yürütmenin kontrolüne girerken, 2017 yılındaki değişiklikle rejim değişti. Sistemin melez demokrasiden bile geriye düşmesi uygulanan iktisat siyasetlerinin da popülizmin egemenliği altına girmesini sağladı. Popülizm ve prestijden tasarruf olmaz temelli, inşaat dalının önceliklendirildiği siyasetler bütçe istikrarını bozdu. Bu bozulmaya büyük ölçüde SGK ziyanlarını kapsayan cari transferlerdeki artışlarda katkı verdi.

Bütçe çökerken

Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı ile TCMB data tabanı.

Yazının tamamı burada.