Türkiye’de bütçe açığını finanse etmek için dolaylı vergiler artırıldı. Pekala bu adım tek başına mali disiplin için kâfi mi? Artırımlar ve vergi atışlarıyla iktisat kurtulur mu?
Pelin Ülker
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in başında bulunduğu iktisat idaresinin bütçe açığını azaltmak için aldığı kararlar vatandaşa artırım olarak geri dönecek. Şimşek idaresi fiyat istikrarı ve mali disiplin vurgusuyla bütçe gelirlerini dolaylı vergiler üzerinden artıracak adımlar atıyor. Pekala mali disiplin için bu kâfi mi?
Uzmanlara nazaran uygulanan siyasetler hala rasyonellikten uzak. Bütçede şeffaflığın sağlanmadığına dikkat çeken iktisatçılar, bütçeden hangi kalem için ne kadar harcama yapıldığının bilinmediğini ve kamu harcamalarının azaltılmadığını vurgulayarak mali disiplinin yalnızca fiyatlı kesitlerin sırtına yük bindirilerek sağlanamayacağına dikkat çekiyor.
İktidarın enflasyonun dış konjonktürlerden kaynaklandığını savunduğunu, seçim öncesi ve sonrası yapılan maaş artırımlarıyla da vatandaşın döviz kurlarındaki artışa ezdirilmediğinin propagandasının yapıldığını tabir eden Yeldan, “AKP bir yandan bunun propagandasını yapıyor ancak öbür taraftan çok açık, çok net olarak biliniyor ki Türkiye iktisadında çok önemli bir kırılganlık var, çok önemli bir dengesizlik var” diyor.
Kamu harcamaları neden kısılmıyor?
Uluslararası finans etraflarının “gözde ismi” Mehmet Şimşek ve takımının bu nedenle vazifeye getirildiğini belirten Yeldan, yeni idarenin bir yandan sıcak parayı Türkiye’ye çekerek döviz kuru üzerindeki baskıyı hafifletmeyi öbür yandan ise ortodoks istikrar programı üzerinden mali disiplini sağlayarak kamu bütçesindeki açıkları kapatmayı hedeflediğini söz ediyor. “Dünyaya bu türlü baktığınız vakit birinci atacağınız adım kamu harcamalarını kısmak, kamu gelirlerini de artırmaktır” diyen Yeldan, ekliyor:
Buna rağmen kamu harcamalarının denetlenmesine ya da azaltılmasına ait bir adım atılmadığını lisana getiren Yeldan, “Çünkü kamu harcaması kalemi AKP’nin kendi yandaş müteahhit kümelerine, kendi yandaş şirketlerine rant aktarma düzeneğinin bir fonksiyonu olarak gözüküyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hiçbir biçimde kamu harcamalarının denetlenmesine, kısıtlanmasına tahammül bile edemez. Hasebiyle bütçe açığı dolaylı vergiler üzerinden hakkaniyetsiz bir halde halka yığılmış oldu” yorumunu yapıyor.
“Rant ve spekülatif gelirler vergilendirilmeli”
Peki mali disiplin için ne yapılmalıydı? Yeldan, öncelikle bütçe harcamalarında sağlıklı bir kontrol düzeneği oluşturulması gerektiğine işaret ediyor. “Yap-işlet-devlet modelinde verilen taahhütler, şimdilerde Merkez Bankası’na yıkılan kur muhafazalı mevduat yükü, bu yükün muhasebe oyunlarıyla ve kayıt dışı para transferi yoluyla finanse edileceği anlaşılması… Bütün bunların önüne geçilmesi gerekiyor” diyen Yeldan’a nazaran ikinci olarak ise vergi gelirlerinin bilhassa spekülatif ve rantiyer sermaye gelirleri üzerine yıkılması lazım.
Yeldan, imar rantlarına dayalı emlak vergisi, sıcak paraya dayalı finansal süreçler için finansal süreç vergisi ve bütün bunların üzerinde bir servet vergisinin sistemin ana ögeleri olması gerektiğini vurgulayarak ekliyor: “Fakat Mehmet Şimşek ve grubu, mali disiplin dendiği vakit emek üzerinden alınan gelirlerden vergilendirme yahut dolaylı vergiler üzerinden vergilendirmeyi anlıyor. Gerisini göz arkası ediyor.”
“Politikalarda şeffaflık yok”
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan da Bakan Şimşek daima mali disiplinden bahsetse de mali disiplinin nerede başlayıp nerede bittiğinin kamuoyunca bilinmediğini söylüyor.
Mali disiplin için öncelikle şeffaf bir bütçe olması gerektiğinin altını çizen Oyan, “Ek bütçeye baktığımızda şeffaf olmadığını görüyoruz. Öteki siyasetler bakımından da birebir şey geçerli. Hakikaten ne kadar kaynağa gereksinim var? Neyin arayışındalar? Körfez’de niçin dolaşıyorlar, neleri pazarlıyorlar? Bunların çok fazla aydınlığa çıkmadığını görüyoruz” diyor.
Dolayısıyla geniş işçi kesitlerin mali disipline taraf olmasının mümkün olmadığını lisana getiren Oyan, bu formülün geniş kitlelerin hayat standartlarını daha da aşağı çeken bir uygulamaya razı olmaları manasına geldiğini söz ediyor.
Seçim öncesi verilen kelamlar nedeniyle belirli fiyat ayarlamaları yapıldığını hatırlatan Oyan, buna rağmen vergi oranlarının fiyatlardan daha fazla artırıldığını öteki yandan yapılan fiyat artışlarının da izleyen aylarda yükselen enflasyon karşısında bir tesirinin kalmayacağını vurguluyor.
Oyan da “Dolaylı vergilerde artış yapmak yerine bir servet vergisi getirilebilirdi” görüşünü paylaşıyor.
“Enflasyon yüzde 60’a gelecek”
Seçimlerden bu yana dolar ve Euro kurundaki artışlar yüzde 30’u geçti. Tüketici enflasyonu ise haziran ayı prestijiyle resmi datalara nazaran yüzde 38,21 düzeyinde bulunuyor.
Kur geçişkenliği nedeniyle enflasyonun yılın ikinci yarısında yükseleceğini söyleyen Oyan, yıl sonunda yüzde 60’a varan bir enflasyon oranına ulaşılabileceğinin altını çiziyor.
Oyan, kurlardaki artışın yanı sıra enflasyonu tetikleyecek öteki ögeler da olduğuna işaret ediyor. Bütçe açığını kâğıt üzerinde daha düşük göstermek için Kur Muhafazalı Mevduat yükünün Merkez Bankası’na devredildiğini hatırlatan Oyan, şöyle konuşuyor:
“Merkez Bankası’nın kendi kaynağı var mı? Yok. Ne yapacak Merkez Bankası? Para basacak. Pekala para basınca ne olacak? Enflasyon daha fazla olacak. Pekala bu enflasyon kime yansıyacak? Bütün millete yansıyacak.”
Enflasyonun temmuzdan itibaren üst yanlışsız gideceğini ve bu seneyi de yüzde 60 civarında bir yerlerde kapatacağını öngören Oyan, “Yani bütün bu fiyat artışını vesaire süratle geri alan bir sürece giriyoruz. Enflasyonla, vergilerle, kamunun denetimindeki çeşitli eser fiyatlarına yapılan artırımlarla, yapılan fiyat artışları geri alınıyor. Bu iki yüzlü bir politika” tabirlerini kullanıyor.
Öte yandan vergi ve harçlara yılbaşında Üretici Fiyat Endeksi üzerinden yüzde 123 artırım yapıldığını, bunun üzerine de temmuzda yüzde 50 artış geldiğini lisana getiren Oyan, devletin kendi alacağı için fiyatlar üzerinde uyguladığı enflasyon oranını uygulamadığını, bunun da “iki yüzlü politikanın” bir modülü olduğunu söylüyor.
Erdoğan’a ödenek yetkisi rasyonel mi?
Oyan’a nazaran şeffaf olmayan siyasetlerin bir yansıması da ek bütçede görülüyor.
Türkiye’de makroekonomik istikrarsızlıklar artarken son iki yıldır bütçe varsayımlarında de isabet sağlanamıyor, 2023 Yılı Merkezi İdare Bütçe Kanunu ile merkezi idare bütçe sarfiyatları için 4 trilyon 469 milyar 570 milyon 19 bin lira ödenek tahsis edilmişti.
Meclis’e getirilen 1 trilyon 119,5 milyar TL büyüklüğündeki ek bütçe ile birlikte merkezi idare bütçe masrafları yüzde 25 artışla 5.589,1 milyar TL’ye ulaştı. Lakin ek bütçenin en kıymetli münasebetlerinden biri olan İşçi Masrafları için ödenek teklif edilmedi.
Oyan, bunun da “hülle” ile yapılacağının anlaşıldığını söylüyor. Buna nazaran ek bütçe ile tıpkı anda görüşülen torba kanunla Cumhurbaşkanı’na birtakım harcama yetkileri, birtakım borç limitlerini artırma imkanları veriliyor.
Bu yılın bütçesinin 660 milyar lira açıkla bağlandığını, ek bütçenin ise denk bütçe olması gerektiğini anlatan Oyan, yasal olarak bütçe açığı amacını Hazine ve Maliye Bakanı’nın yüzde 5, bu yetmezse de Cumhurbaşkanı’nın yüzde 5 artırma yetkisi olduğunu, bu yapılırsa açığın 729 milyar lira olabileceğini söylüyor ve ekliyor:
“Torba yasa ise Cumhurbaşkanı’na merkezi idare bütçesinde 660,9 milyar TL olan borçlanma limitini 2 trilyon 181 milyar TL’ye yükseltme yetkisi veriyor. Bu kanunsuzdur. Maddeyi uygularsan borçlanma limitini en fazla 729 milyar liraya çıkarırsın. Nasıl iki trilyon küsura çıkarıyorsun? Hangi mali disiplinden bahsetiyorsun? IMF programı olsaydı bunu yapabilecek miydin?”
İktidarın büsbütün şeffaflık dışı uygulamalarla yol aldığını söyleyen Oyan, bütçe açığının yıl sonunda ne kadar olacağının mevcut durumda bilinmediğini söylüyor.
Demokrasilerde toplumun ödediği vergilerin nasıl harcandığını bilmeye ve bunu denetlenmesini istemeye hakkı olduğunu belirten Oyan, “Ek bütçede bunları göstermeyip ek bir torba yasa çıkarıp Meclis’in bütçe yapma ve bütçeyi denetleme hakkını elinden alıyorsunuz. Münasebetiyle Türkiye bu haliyle önemli bir devlet olmaktan giderek uzaklaşan, mali disiplin hak getire olan bir ülke haline geliyor” yorumunu yapıyor.
Körfez’den sermaye arayışı
Öte yandan Şimşek’in iktisadın dümenine geçmesiyle yabancı yatırımcıların Türkiye’ye döneceği beklentilerinin gerçekleşeceğine dair güçlü belirtiler de yok.
Bu nedenle iktidar tarafını yeniden Körfez ülkelerine çevirdi.
Şimşek, seçim sonrasında Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz’la birlikte Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) bir ziyaret gerçekleştirmiş, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da NATO başkanlar tepesi sonrası BAE’ye gideceğini, ziyaret kapsamında yatırım mutabakatlarının imzalanacağını bildirmişti.
Kamuoyuna yansıyan bilgilere nazaran Erdoğan, 17-19 Temmuz’da yapacağı ziyaretlerde Suudi Arabistan, Katar ve BAE’nin başkanlarıyla görüşecek. Reuters’a konuşan iki üst seviye yetkili, kelam konusu ülkelerden Türkiye’nin güç, altyapı ve savunma kesimlerine 30 milyar dolara kadar yatırım yapılmasını beklediklerini tabir etti.
Prof. Dr. Erinç Yeldan’a nazaran ise bu adımla limanlar, madenler, ormanlar da dahil Türkiye’nin elinde kalan son kamu varlıklarının direkt yabancı sermaye yatırımı ya da özelleştirme ismi altında yok kıymetine elden çıkarılması kelam konusu olabilir.
“Bu işin sonu moratoryuma gidebilir”
Oğuz Oyan da bu politikayı tehlikeli buluyor. İktidarın Londra piyasasında borçlanmaktan çok daha makûs bir iş yaptığını söyleyen Oyan, “Risk primin (CDS) yüksek olduğu için yüksek Londra’dan değerliye borçlanıyorsun. Temerrüde düşme ihtimalin var. Sıcak para da TL’nin gereğince bedel kaybettiği bir ortamda gelmek istiyor, tamam. Fakat burada bilhassa Körfez sermayesi dediğimiz vakit Türkiye’nin direkt yabancı yatırım çekebilecek şu an bir şeyi yok, ortamı yok. Hasebiyle Körfez sermayesine ‘Bak biz çok sıkıştık. Gel sana her zamankinden daha uygun şartlarda yatırım imkanları sunuyoruz’ diyerek adeta varlıkları peşkeş çekmeye gitmiş durumdalar. Yani elde kalan son kamu iktisadi teşebbüslerini satacaklar” diye konuşuyor.
Bunun güzel bir imaj olmadığını vurgulayan Oyan, Türkiye’nin milletlerarası arenada gerçek manada “acze düşmüş” bir ülke pozisyonda olduğunu, bu işin sonuna bir ödemeler istikrarı krizi hatta mali iflas denilen borçlarını ödeyememe durumuna yani moratoryuma kadar gidebileceği uyarısı yapıyor.
