Güney Asya’da Çin dışında bir ittifak gelişiyor. Bunun son örneğini de Bangladeş, Hindistan ve Nepal ortasındaki elektrik mutabakatında gördük ve bu sayede bölgede daha sıkı ticari bağlar için umut verici bir işaret ortaya çıktı.
Haziran ayının büyük bir kısmında Bangladeş’in başşehri Dakka ve etrafındaki 23 milyon insan 38°C’ye varan sıcaklıklarda acı çekti. Vantilatörler ve klimalar pek işe yaramadı; ülkede bu yılın birinci 150 gününün 114’ünde elektrik kesintisi yaşandı. Yalnızca 500 km kuzeydeki Himalaya cumhuriyeti Nepal ise tam aykırısı bir problemle karşı karşıya. Ülkenin elektrik talebi 1,7 gw’a ulaşırken, neredeyse tamamı hidroelektrikten elde edilen üretim kapasitesi 2,8 gw’a ulaşıyor. Yetkililer elektrik santrallerine şebekenin istikrarını bozmamak için üretimi kesmelerini söylüyor.
Economist’in haberine göre bu dengesizlik yakında düzelmeye başlayabilir. Bangladeş, Hindistan ve Nepal ortasında haftalar içinde sonuçlandırılması beklenen üçlü bir mutabakat, Nepal’in fazla elektriğinin bir kısmının Hindistan’ın iletim altyapısı üzerinden elektrik açlığı çeken Bangladeş’e, mütevazı bir 50mw ile başlayarak akmasını sağlayacak. Kuşkucular bunu Bangladeş’in açığında yuvarlama kusuru olarak kıymetlendiriyor.
Reuters tarafından yapılan tahlile nazaran, en ağır vakitlerde talep arzı %25’e kadar aşıyor. Yeniden de Nepal’den gelen güç ölçüsüne odaklanmak asıl noktayı gözden kaçırmak manasına geliyor. On yıllardır komşuların birbirlerine kuşkuyla baktığı bir bölgede bunun gerçekleşiyor olması bile bir dönüm noktası. Gözlemciler bu mutabakatın bölgede daha entegre bir güç piyasasının temelini atacağını umuyor.
Üç acil faktör, mutabakatın ivme kazanmasına yardımcı oldu. Bunlardan birincisi artan güç maliyetleri. Güney Asya, Ukrayna’daki savaş nedeniyle sekteye uğrayan global güç piyasalarında gereksinimlerini karşılamakta zorlanıyor. İkincisi, Güney Asya ülkeleri, sıcak hava dalgaları ve sellerin daha sık ve ağır hale gelmesiyle iklim değişikliğinin gerçekleriyle uğraşıyor. Üçüncüsü ise Hindistan’ı küçük komşularına daha fazla dikkat etmeye iten Çin’e karşı artan ihtiyatlılık.
Güney Asya dünyanın ekonomik olarak en az entegre olmuş bölgelerinden biri, münasebetiyle ticaretteki rastgele bir artışın değerli yararları olabilir. Fakat siyaset uzun vakittir buna mahzur oluyor. Hindistan’ın Pakistan ile olan gergin ilgisi en büyük pürüz. Lakin Nepal ve Bangladeş’te de siyasi ve öteki karışıklıklar ilerlemeyi engelledi. Nepal 2006 yılına kadar iç savaşla çalkalandı ve 2015 yılında yıkıcı bir zelzele yaşadı. Hindistan’ın hakimiyetinden telaş duyan ve öbür seçenekleri keşfetmeye istekli olan Nepal, son yıllarda Çin’e yönelmeye başlamıştı.
Hindistan ve Bangladeş ırmak suyunun paylaşımından yasadışı göçe kadar her mevzuda uyuşmazlık yaşıyor. Bangladeş’in eski Hindistan Büyükelçisi Tarık Karim, 15 yıl kadar evvel “Bangladeş’te Hindu gücü istemiyoruz, karanlıkta kalmayı tercih ederiz diyen beşerler vardı” diyor.
Karanlıkta epey uzun bir vakit geçiren Bangladeşliler artık yine düşünüyor. Ülkenin tüketiminin üçte ikisini karşılayan doğal gaz rezervleri azalıyor ve on yıl içinde tükenebilir, bu da ülkeyi sıvılaştırılmış doğal gaz (lng) ithalatına daha bağımlı hale getiriyor.
Zengin Avrupa ülkeleri geçen yıl Rus gazına alternatif ararken lng fiyatlarını artırdı ve Bangladeş’in tedarikçilerle uzun vadeli muahedeler yapmasını zorlaştırarak daha değerli petrol ve akaryakıt tesislerine geçmeye zorladı. Bu durum döviz rezervlerini tüketti ve kâfi yakıt alamamasına neden oldu. Dahası, Bangladeş 2030 yılına kadar karbon emisyonlarını %20’den fazla azaltma kelamı verdi, bu da fosil yakıt kullanımını azaltmayı gerektiriyor.
Bu ortada Nepal, ekonomik kalkınma stratejisinin büyük bir kısmını komşularına hidroelektrik güç satışına bağlamış durumda. Geçen yıl Hindistan’a 400mw güç ihraç etmeye başladı; bu yıl 600mw daha ihraç etmek için bir muahede yaptı. 5 gw’lık bir kapasite daha imal evresinde. Şayet bu kumar tutmazsa, hem elektrik alım satımında monopol pozisyonunda olan hükümet hem de ülkenin özel güç üreticileri bir yığın borç ve yarım kalmış projelerle karşı karşıya kalacak. Bir hidroelektrik yatırımcısı olan Ashish Garg, “Eğer bu mutabakatlar işe yaramazsa, mahvoluruz” diyor.
Entegrasyon Güney Asya’nın yeşil güce geçişi için de hayati ehemmiyet taşıyor. Nepal ve Bhutan’ın yaklaşık 70 gw hidroelektrik potansiyeli olduğu iddia ediliyor, bunun yalnızca küçük bir kısmından yararlanılıyor.
Bangladeş’in yenilenebilir güç kapasitesi çok az ve kâfi rüzgar ve güneş gücü eklemek için kâfi alanı da bulunmuyor. Hindistan 2030 yılına kadar 500 gw yenilenebilir güç kapasitesi kurmayı planlıyor.
Hindistan’ın 2040 yılında öngörülen elektrik talebini karşılamak için mevcut 418 gw’lık kapasiteye ek olarak 950 gw’lık, yani yaklaşık Avrupa’nın elektrik piyasası büyüklüğünde bir kapasite eklemesi gerekecek. Komşularından gelen hidroelektrik, yenilenebilir gücün istikrarlı bir temelini sağlamaya yardımcı olabilir. Daha pak elektriğin yararları, kısa vadede, dünyanın en kirli kentlerinden kimileri olan bölge kentlerinde daha solunabilir hava formunda de kendini gösterebilir.
Hindistan tarihi olarak çok taraflı güç mutabakatlarına girmekte isteksiz davrandı, Nepal ile yapılan ithalat muahedeleri ve hududa yakın bir Hint santralinden Bangladeş’e kömürle çalışan elektrik satmak için yapılan yeni uzun vadeli mutabakat üzere ikili muahedeleri tercih etti. Lakin Washington’daki Georgetown Üniversitesi’nden Sanjay Kathuria, “Çin’e karşı koymak için bölge ülkeleri, karşılıklı bağımlılık yaratmaya istekli ve güç bunu yapmanın, örneğin öbür şeylerin ticaretinden daha az tehdit edici bir yolu” diyor.
Hindistan başbakanı Narendra Modi, ülkenin komşularıyla ilgilere öncelik veriyor. 2021 yılında Bangladeş başbakanı Pir Hasina ile samimi bir baş başa görüşme için Dakka’ya gitti. Mayıs ayında ise Nepal Başbakanı Pushpa Kamal Dahal’ı Delhi’de ağırladı.
Üçlü muahede Mayıs ayındaki tepe sırasında lanse edildi; Modi ayrıyeten önümüzdeki yıllarda Nepal’den 10 gw güç satın alma kelamı verdi. Güç bakanlığında müzakereleri yürüten Ajay Tewari, “Bangladeş’in bizim iletim sınırlarımızı kullandığı sürece Nepal’den direkt alım yapmasından çok memnunuz” diyor. Hindistan’ın elektrik alım kuralları Çin tarafından finanse edilen projelerden elektrik ithalatını yasaklıyor ve Nepal’i Hintli yatırımcıları tercih etmeye teşvik ediyor.
Daha derin güç entegrasyonunun önündeki maniler ise devam ediyor. Bu zorlukların başında, bölgede güç naklini sağlayacak şebekelerin olmaması geliyor. Üç ülke ortasındaki mevcut yüksek tansiyon çizgileri şimdiden çok yüklenmiş durumda. Yeni çizgiler planlanıyor lakin bunların inşası arazi edinme sıkıntıları ve finansman eksikliği nedeniyle engelleniyor, bilhassa de Nepal’de hükümetin yeni çizgiler için parası yok ve özel bölümün bunları inşa etmesine müsaade vermeyi reddediyor.
Bangladeş ve Nepal, Hindistan’ın iki komşusu ortasında güç ticareti için kendi toprakları üzerinden özel bir sınır inşa edilmesine müsaade vermesi için lobi yapıyor. Lakin Hindistan şimdiye kadar buna yanaşmadı ve yakın vakitte da fikrini değiştirmesi beklenmiyor. İklim değişikliği de sorunu daha da kötüleştirebilir: eriyen buzullar, toprak kaymaları ve değişen ırmak akışları Nepal’in hidroelektrik potansiyelinin bir kısmını önümüzdeki on yıllarda kullanılamaz hale getirebilir.
Hindistan, net sıfır maksatları konusunda ciddiyse kömürden uzaklaşmaktan diğer devası yok. Bangladeş de fosil yakıtlara olan bağımlılığından kurtulmak zorunda kalacak.
Yenilenebilir kaynaklardan istikrarlı ve inançlı bir güç arzı sağlamak için komşuların şebekelerini birbirine bağlamaları, güç piyasalarını serbestleştirmeleri ve düzenleyici rejimlerini uyumlu hale getirmeleri gerekecek. Nepal Elektrik Kurumu’nda elektrik satışlarını denetleyen Prabal Adhikari, bugün üzerinde çalışılan küçük üçlü muahedenin bu büyük gaye için taban hazırlayabileceğini söylüyor.
borsatek.com
