Seçimlerden evvel bir yıl daima RTE, KK, Meral Hanım, Ali Beyefendi, Ali Beyefendi, Kürt kardeşlerimiz, Temel Amca diye sayıklamaktan yorgun düşen körpe beynim sonunda akli dengesizliğe kurban düştü ve sitede yürürken yanımdan geçenler bakışlarımdan korkarak psikiatristlerimi misyona davet ettiler. Tam teşekküllü heyet de ivedilikle tedbil-i hava tavsiye etti.
Uçağa atladığım üzere ABD yolunu tuttum ve daha JFK’den New York’a girdiğimde ruh halim değişti. Zira bütün kent esrar kokuyordu ve artık şekerlemesinden birasına kadar tüm cinsleri mevcut olduğu için herkes yüksek enflasyona karşın garip bir baş halindeydi.
Sokakta mis üzere rayihaları derin derin içime çekip rahatladım, gerisinden koskoca bir domuz kaburgasını barbeku sosu ve peynirli makarna ile mideye indirerek fizikî rehavete eriştim. Otelde TV’yi açtım, gündem
- Trump kaç yıl mahpus yatacak?
- Ereksiyon sıkıntılarınızı çözmek için çıkan yeni ilaçlar.
- Bugün kaç etnik azınlık vuruldu?
- Taco Bell’in 10 bin kalori ihtiva eden, üstüne peynir döşenmiş kızarmış taco’su, üstelik %95 trans-yağlardan oluşan banma sosu da ücretsiz.
- Fazla yağlarınızdan nasıl kurtulursunuz?
- Aşırı kilo diye bir sorun yok, şişman hoştur.
Ohh be, dünya varmış. 2 aydır boş boş duvara bakarak otelin koridorundan gelen kokuları içime çekiyorum, fakat bu müddet zarfında makale yazmayı de ihmal ettim. Aslında açık söyleyeyim, nerdesye aralıksız 35 yıldır beynimi iğfal eden ilham perisi de beni terketti. Lakin bir şeyler yazmak zorundayım, bu yüzden yeni bir metoda başvuruyorum. Gün içinde bayık gözlerle ve “çis keyk” yerken okuduğum yüz makaleden en beğendiğimi seçip kendi yorumlarımla paylaşacağım.
Bugünkü makalemizin muharriri, eski IMF ekonomisti Desmond Lachman kelama “Tarih, yanlış çıkan, yaygın olarak inanılan uzun vadeli ekonomik kestirimlerin çöplüğüdür” diye başlıyor kelama,
Reisi’me kapak olsun.
Desmond Abi o denli devam ediyor: “Önce Rusya’nın, akabinde Japonya’nın yemeğimizi çalacağına inanırken, artık bu iki iktisadın de betondan ayakkabı giydiğini hatırlıyor musunuz? (Süslü tabirlere kafayı takmayın, Desmond Abi’nin de elinde bir nargile var). Ya da daha yakın vakitlerde, düşük enflasyon ve güçlü ekonomik büyümeden oluşan Büyük Ekonomik Ilımlılığının süresiz olarak devam edeceği tezini hatırladınız mı? Heyhat, yaşlı Gezegen sakinlikle flört ediyor. Global enflasyonun yakında birkaç on yılın en yüksek düzeyine ulaşacağı ve dünya iktisadının tekrar yükseleceği görüşünün çöpe atıldığını görüyoruz.
Bütün bunlar, ortalarında Charles Goodhart ve William White’ın da bulunduğu çok saygın ekonomistlerin yeni ve gözü pek ekonomik varsayımlar yapmasını engellemiyor. Geçmiş bolluk çağının yakında yerini uzun müddetli bir kıtlık çağına bırakacağı görüşünü inançla öne sürüyorlar. Bu görüşü, dünyanın Soğuk Savaş sonrası ekonomik refahı destekleyen bir dizi değerli ekonomik eğilimin artık aksine dönebileceği fikrine dayandırıyorlar.
Bu eğilimler ortasında global işgücünün süratle genişlemesi ve Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’ne iştirakinin akabinde dünya iktisadına girişi yer alıyor. Bunlar tıpkı vakitte dünya iktisadının süratle globalleşmesi ve global tedarik zincirlerinin bir ağ üzere yerküreyi örmesine yol açmıştı.
“Artık yavaş globalizasyon yahut yine bloklaşmaya döndük” diyorum içimden. Biraz evvel IMF Başknaı Kristalina Georgieva’yı seyrettim, o da artık üretimin daha değerli hale geleceğini öne sürdü.
“Ayrıca, artan jeopolitik tansiyonların silahsızlanma çağını sona erdirdiği ve toplumsal güvenliğe ayrılan bütçe hissesinin düşeceği görüşü de hakim. Kimileri, bu eğilimlerin aksine dönmesiyle birlikte, daha yüksek fiyat ve fiyat enflasyonuna ve mal kıtlığına yol açacak bir işgücü kasveti yaşayacağımıza inanıyor”.
“Bu argumanlarda katiyen kıymetli bir haklılık hissesi var. Sonuçta dünya nüfusu süratle yaşlanıyor ve Çin’in ekonomik mucizesi sona ermiş üzere görünüyor. Birebir vakitte, sınır-ötesi ticaret kısıtlamaları artıyor ve endüstrileşmiş ülkelerdeki şirketler, tedarik zincirlerinin bozulmasıyla ilgili güzel olmayan COVID tecrübesinin akabinde girdi üretiminde meskenlerine yakın ülkeleri tercih ediyor. Bu ortada, devam eden Rusya-Ukrayna savaşı ve Tayvan’da Çin’in askeri macerası tehdidi, savunma harcamalarının artırılmasını gerektiriyor”.
Ben de bu görüşe büyük ölçüde katılıyorum, lakin Lachman kıymetli bir itirazı lisana getiriyor:
“Bununla birlikte, kıtlık çağını başlatacak olan eğilimlerin bilakis çevrilmesini ziyadesiyle dengeleyebilecek, emekten tasarruf sağlayan süratli bir teknolojik ilerleme çağının eşiğinde olduğumuz da ziyadesiyle makuldür. Yapay zeka, yakında pek çok beyaz yakalı işi tehlikeye atabilecek ve ekonomik üretkenlikte kıymetli bir sıçramaya yol açabilecek teknolojik atılımlar yapmakla kalmıyor. Daha çok yapay zeka ihtilaline robotik, 3 boyutlu baskı ve şoförsüz otomobiller üzere öteki yıkıcı emek tasarrufu sağlayan teknolojiler eşlik ediyor”.
“Bütün bunlar, uzun vadeli ekonomik iddialarda bulunmadan evvel bir dozdan fazla tevazuya muhtaçlık duyulduğunu gösteriyor. Tıpkı vakitte ekonomik siyaset yapıcıların bu varsayımları fazla ciddiye almamaları gerektiğini de vurguluyor. Tahminen de savaş sonrası kimi olumlu eğilimlerin bilakis dönmesi, işgücü kıtlığı ve ekonomik kıtlık devrini başlatacaktır. Bununla birlikte, günümüzün ekonomik açıdan yıkıcı teknolojisindeki patlamanın tam aykırısını yaparak çok emek arzı, düşen fiyatlar ve ekonomik bolluk durumuna yol açması da birebir derecede akla yatkındır.
“Dürüst yanıt şu ki, bu iki dengeleyici eğilimden hangisinin baskın olacağını sırf vakit gösterecek”.
Bence fazla beklemeye hiç gerek yok. Evet, 20-30 yıl sonra kıtlığın ortadan kalktığı bir dünyada yaşayacağız. Velakin, evvel işler sarpa saracak, zira Lachman 2 kıymetli trendi tahliline katmamış. Birincisi global ısınma ve zararlarıyla uğraşın maliyeti. Önümüzdeki 10 yılda iklim değişikliğinin hasarı her yıl artarken, güçlü ülkeler az-çok başlarının devasına bakacaklar, fakat bizim üzere Orta Gelirli ve yoksul ülkeler gitgide dünya iktisadıyla yarış etmekte zorlanacak. İklim göçmenleri global tertibi bozacak.
İkinciis, ben Yapay Zeka karamsarı değilim. Uzun vadede insanı yokeden değil, onu daha verimli kılan yakın bir dost olacak. Fakat bu çeşit tarih değiştirecek keşifler en az 10 yıl yüksek işsizliğe ve toplumsal huzursuzluğa neden olur. Bu defa de farklı olmaz. Büyük devletlerin dişinden tırnağına kadar silahlanıp, kamu borcunu artırma kapasitelerinin sınırlandığı bir periyotta, kapitalizm en çileli yıllarını yaşar. Sistem aksarsa da, ömrü ona bağlı herkesin canı yanar.
