Türkiye bir seçimi daha vukuatsız atlattı. Kazanan değişmese de muazzam bölünmüşlük iki tarafın saflarını sıklaştırıyor. 28 Mayıs akşamı evvel Kısıklı’da konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan 2024 belediye seçimlerini işaret ederken, Ankara’ya gelerek yaptığı balkon konuşmasında herkesin malumu iktisattan bahsetti. “Güçlü bir iktisat idaresini bu iki kavramın üzerine kuracağız. Uluslararası prestije sahip finans yönetimi, yatırım ve istihdam odaklı bir üretim iktisadı tasarlıyoruz” dedi. Ne kadar olumlu bir ileti verdi piyasaya. Deneyi bırakacağız demiş. Cümlenin gelişinden güya saydığı kavramların üzerinde daha evvel durmadığını itiraf etmiş oldu.
Göreve başlayan Mehmet Şimşek ise; “Türkiye’nin rasyonel bir yere dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır.” kelamını uzun müddettir zikreden bizler için ne memnundur. Geç de olsa makule dönüş sinyalleri geliyor.
Kendim dahil olmak üzere seçimi iktisat üzerinden okuyarak değişim bekleyen birçok iktisatçı hayat pahalılığını merkeze koymuştu. Krizi vakte yayma konusunda ustalaşan AKP idaresi enflasyonun büyük kentlerde yaşayanları daha fazla etkilediğini fark etti. Kırsalda ise enflasyon kentteki kadar hissedilmedi. (Dipnot: Toplam nüfus sıralamasındaki: birinci 5 kentte: KK: %53.7 – RTE: %46.3 iken; 30.şehirden itibaren durum bilakis dönüyor.) Zati enflasyon ardından yapılan artırımlar seçime kadar yara bandı üzere oldu. Halk nezdinde kanama durdu. Öt yandan istihdamdaki olumlu trend, işsizlik oranlarının düşmesine, iktisadın canlanmasına katkı sağlamıştır. Geçmişte ağzı yanan hükümetlerden gerekli ders çıkarıldığını düşünüyorum. Örneğin istihdamdaki bozulma 2001 krizinin kıymetli bir kesimiydi. İşsizliğin kısa vakitte artması iktidarın devirmesine vesile oldu. Lakin son 5 yıllık darboğaz yaşanan son periyotta en güçlü data açık orta istihdamdı.
Ekonomik buhran algısı enflasyondan fazla işsizlik ile ilişkilendirilmiş halk tabanında. Erdoğan’ın iktisadi istikbali ipotek altına alma kıymetine istihdam ve büyümeye odaklanma sebebinin sandığa nasıl yansıyacağını anlayamamışız.
Aşağıda Ertunç Aydoğdu’dan aldığım iki grafikte Tüketici İnanç Endeksi ve istihdam bilgilerini görebilirsiniz. Bilhassa seçim sath-ı aline girildiği son periyotta iki çizgi birbirine yakınsıyor. İstihdam ve itimat birbiriyle paralel ilerliyor.
Şimdi ne olacak?
Hükümet seçimi kazanmanın verdiği itibar ile bir kere daha kıymetli bir fırsatı eline geçirdi. Mehmet Şimşek bahsedilen özgürlükleri vazife müddetinin tümünde alırsa öteki olabilir. Lakin geçmişi yadsımamalıyız. Elvan-Ağbal’ın 132 günlük serüveninde ülkeye 18 milyar dolar fon girdi. Vazifeden azledildiği gecenin sabahında yaklaşık 5,5 milyarı buharlaştı.
Aynı formda Merkez Bankası için Prof. Dr. Hafize Gaye Erkan’ın gelişine kesin gözüyle bakılıyor. Goldman Sachs başta olmak üzere değerli kuruluşlarda vazife aldı, itibarlı dereceyle mezun olduğu bilgileri geliyor. Kendisini takip etmedim. Kıymetli yerlerde deneyimi olması hoş, merkez bankacılığı deneyimi olmaması makus. Hasebiyle tekrar de şerh koymakta yarar var.
Saydığımız isimlerden fazla; karar alıcı iradeler, bilimsel savlar üzerinden bağımsız kararlar alabileceğine ikna olmadıkça kimin hazine ve maliyeden kimin merkezden sorumlu olduğunun kıymeti yok.
Sayın ağabeyler ablalar; Şimşek-Erkan tandeminin varlığı kısa periyotlu bir rahatlama sağlar. Mevcut model gerçek manasıyla terkedilirse belirli bir etap kaydedilir. Varsayımım daha “hibrit” bir model. Yarı elektrikli araçlar ve çalışma methodu olarak son devirde karşımıza çıkan bu söz artık de ortodoks heterodoks karışımı bir orta formülün ismi olacağa benziyor.
- Kur Muhafazalı Mevduat uygulaması, TCMB rezervleri toplayana kadar bir nevi para siyaseti vazifesi görmesi.
- Yavaş yavaş da olsa yükselen faizler ve bankaları sık boğaz etmeyen bir yapı.
Ekonomide yapısal değişimler, hukuk ıslahatı başta olmak üzere esaslı değişikler yapılmadan birebir sıkışmışlığın içinde debelenip dururuz.
Morgan Stanley’nin kestirimi de bahsettiğim hibrit sistemi doğruluyor.
Seçim sonrası açıklanan birinci rapora nazaran; “Seçim sonrası faiz siyasetinde değişiklik beklemiyoruz. Siyaset düzenlemelerinde beklentiler:
1) TL’nin daha süratli bedel kaybetmesine müsaade verilmesi
2) Mevduat ve kredi faiz oranlarının yükselmesi.
3) Kredi arzının kısıtlanması.
4) Ferdi döviz süreçlerinde düzenleyici denetimlerin artması.
Yukarıdaki grafiği Hakan Kara paylaştı. Evvelki CB seçimleri ardından Tüketici İnanç Endeksi baş aşağı gitti. Ortak sebebi istikrarlı iktisat siyaseti yapılamaması.
Kallavi vergiler
TUIK; TÜFE hesabında doğalgaz için “sıfır fiyat” prosedürü uygulayacağı açıkladı. Bu uygulama elbet ki enflasyonu düşürecek. Lakin çalışanlara artırım TÜFE’ye bağlı yapılıyor. Seçim periyodu kısmen parasız verilen gazın faturası çalışan kesite ödetilecek. Teze nazaran Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yakın etrafına ‘görünenden daha büyük sorun var’ demiş.
2023 Yılı birinci dört ay bütçe açığı 392 milyar açıklandı, 2022’de ise 12 aylık bütçe açığı 139 milyar liraydı. Yükselen vergilere hazırlıklı olmalıyız.
Asıl odaklanmamız gerekenler
Yeni iktisat idaresi düzeltilmeye muhtaç bir tablo olduğunun farkına vardıklarını anlayabiliriz. Artık gerçek problemlere odaklanma vakti gelmiştir. Dış ticaret açığı birinci dört aylık bilgilere nazaran tüm vakitlerin en yüksek düzeyinde. Enflasyon rekor üstüne rekor. Merkez bankası rezervleri tarihi düşük düzeyde.
Bu tabloya karşın seçmen tarihi bir karar aldı: Sofrayı kuran, enkazı yıkan kaldırır…
