OVP’deki büyüme ve istihdam gayeleri göstermelik kalabilir. Sıkı para siyaseti devrinde dış finansman ile çarkları döndürme niyeti programda gizlenmiş. Yapısal ıslahat adımları ise zayıf bir kalkınma niyetine işaret ediyor.
Merakla beklenen Orta Vadeli Program’da “yapısal reform” ismi altında kamu tarafından atılacak adımlar da sıralandı. Bu unsurlar yeni beş yıllık kalkınma planı öncesinde bir gösterge niteliği taşıyor. Bu unsurlar içerisinde dikkatimizi çekenler şöyle oldu:
Kalkınma Planı ve Ulusal Teknoloji Atılımı gayelerine uygun olarak yerli üretimin ve teknolojik kabiliyetlerin geliştirilmesi sağlanacak, stratejik eser ve teknolojiler için eser bazlı yatırım yol haritaları hazırlanacaktır.
Türkiye Varlık Fonu ve özel kesim tarafından gübre ve petrokimya başta olmak üzere endüstrinin muhtaçlık duyduğu yeni yatırımlar hayata geçirilecektir.
Teknoloji Odaklı Sanayi Atağı Programı kritik eser ve teknolojilerin yerli imkânlarla geliştirilmesi ve üretilmesi için aktif biçimde kullanılacaktır.
İhracatta yurt içi katma pahanın ve çıktı eserin teknolojik düzeyini artırmak üzere Dâhilde Sürece Rejiminin öncelikli gaye eser ve kesim kapsamına ait düzenleme yapılacaktır.
Dijital ve yeşil dönüşüm kapsamında, ithalata bağımlılığı azaltmaya ve arz güvenliğini temin etmeye yönelik ulusal kritik hammaddeler stratejisi hazırlanacaktır.
Yeni sanayi bölgeleri ve lojistik sınırları afet riskleri gözetilerek oluşturulacak, mevcut demiryolu altyapısı daha faal kullanılarak, sanayi bölgeleri ve limanlarla (RORO dâhil) kontakları güçlendirilecektir.
Büyük ölçekli ve nitelikli yatırımlar, süratli büyüyen KOBİ’ler ve entegre tesisler için başta organize sanayi bölgeleri ve sanayi bölgeleri olmak üzere planlı sanayi alanları genişletilecektir.
Ürün ve tarım parseli bazında minimum ve azami üretim alanları belirlenecek, çiftçi müracaatlarının, üretim müsaadelerinin ve ekim denetiminin çerçevesi ortaya konulacaktır.
UTANGAÇ PLANLAMA
Buradan bakınca utangaç bir planlama kelam konusu. Zira Varlık Fonu bünyesinde yıllardır bekleyen petrokimya tesisine ferrokrom tesisleri, paslanmaz çelik ve metal bölümü için izabe tesisleri suramı da eklenmeliydi. Yeniden dış ticaret tarafında ithal ikame yatırımları konusunda daha yavuz sözler yer almalıydı.
Nitekim eski Hazineci Hakan Özyıldız da X hesabından yaptığı yorumda, “Ekonomide sıkıntıların birikiminin sonucu oluşan stok problemleri (sanayisizleşme, cari açık, dolarizasyon, KKM, bütçe açığı, yüksek dış borç, dolarize olmuş kamu borcu ve en değerlisi işsizlik) yerine bunların yıllık akım sıkıntılarını öncelikleyen programların muvaffakiyet bahtı sonludur.” dedi.
İktisatçı Dr. Baki Demirel ise, “Ben daha enteresan bir soru sorayım; kur yüzde 44 artarken iki yıldır firmaların fiyat artışları kur artışının nerdeyse 2-3 katı iken 2024 yılı enflasyonu nasıl olacakta yüzde 33 olacak; faizleri artırarak mı? İç talep baskılanıyorken dış talep destekleyici değilken iktisat nasıl büyüyecek?” diye sordu.
Demirel’i destekleyen bir tespit iktisat muharriri Uğur Gürses’ten geldi. Gürses X hesabından yaptığı yorumda, “2024’te öngörülen özel tüketim büyümesi yüzde 3.5; 2023’te gerçekleşme varsayımı yüzde 10.9’a nazaran oldukça bir yavaşlama demek. Belirli ki 2024’ün birinci çeyreğinden sonra (seçim sonrası) sıkılaşma ‘gerektiği gibi’ yapılacak… Böylelikle enflasyon düşüşüne seçim sonrasına randevu verilmiş…” tabirlerini kullandı.
/*! This file is auto-generated */!function(c,d){“use strict”;var e=!1,o=!1;if(d.querySelector)if(c.addEventListener)e=!0;if(c.wp=c.wp||{},c.wp.receiveEmbedMessage);else if(c.wp.receiveEmbedMessage=function(e){var t=e.data;if(!t);else if(!(t.secret||t.message||t.value));else if(/[^a-zA-Z0-9]/.test(t.secret));else{for(var r,s,a,i=d.querySelectorAll(‘iframe[data-secret=”‘+t.secret+'”]’),n=d.querySelectorAll(‘blockquote[data-secret=”‘+t.secret+'”]’),o=new RegExp(“^https?:$”,”i”),l=0;l
KAYNAK NEREDEN GELECEK?
Nitekin Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de toplumsal medya hesabından attığı mesajda “Orta Vadeli Program: Makro-finansal istikrar, dezenflasyon ve yapısal dönüşüm…” iletisi verdi. Bu tespitlere bakınca kapsamlı bir kalkınmadan fazla makro göstergeleri düzeltmeye odaklanmış, faizin arttığı ortamda büyümenin ise dış finansman ile sağlanacağı kestirim ediliyor.
Finans yorumcusu Tan Haskol da X hesabındaki yorumda buna işaret ederek, “OVP’de çok yüksek ölçüde para girişi beklentisi var üzere görünüyor. Mevcut cari istikrarla tutturulması mümkün olmayan maksatlar. Enflasyona güç binecek, cari istikrardan turizm çıkacak. Güçlü daralma ile program desteklenirse büyümenin yüzde 4 üzerinde kalması ya da gelirin dolar bazında nominal büyümesi güç vs. bir sebepten büyük bir döviz akışı olursa kimi amaçların tutturulma bahtı var üzere. Bu bilmediğimiz girişlerle mümkün bir ödemeler istikrarlar krizinin de atlatıldığını varsaydım.” tabirlerini kullandı.
BÜTÇE 2025’TE NORMALLEŞECEK!
Öte yandan Orta Vadeli Program’ın (OVP) makro göstergeleri zelzele tesirini ortaya koyuyor. Bütçe ulusal gelir oranı 2023 için yüzde 43.71 iken 2024’te yüzde 43.51 oluyor. 2025’te ise yüzde 24’e ve 2026’da yüzde 23.51’e düşüyor. Enflasyonist periyot ve zelzele tesiri yüzünden bütçe büyüklüğü ulusal gelirin yarısına yaklaşırken OVP’nin son iki yılında çeyreğine kadar geriliyor. Gerçekten OVP’de şöyle deniyor:
“Depremde hasar gören bölgelerin yine ihyası ve imarı ile sarsıntının tesirlerinin ortadan kaldırılması hedefiyle 2023 yılında 762 milyar TL harcama yapılacağı kestirim edilmektedir. Kelam konusu harcamalar hariç 2023 yılsonunda bütçe açığının GSYH’ya oranının yüzde 3.4 olacağı öngörülmektedir.” Cumhurbaşkanı Erdoğan da açıklamasında, “2024 yılında zelzele bölgesi için 1 trilyon liralık kaynak ayıracağız.” bilgisini aktardı. Evvelki yıllara baktığımızda bu oran 2022’de yüzde 15.6, 2021’de yüzde 22, 2020’de yüzde 23.8 ve 2019’da 23.1 seviyesindeydi. Buna nazaran bütçe büyüklüğü 2025 ile birlikte olağanlaşacak.
FAİZ SARFİYATI 6 PUAN ARTACAK
Ancak OVP’de öngörülen faiz masrafları epeyce dikkat cazibeli. 2023 için yüzde 9.84 olan faiz masraflarının bütçedeki hissesi 2024’te yüzde 11’e, 2025’te yüzde 14’e ve 2026’da da 2.3 trilyon liraya dayanan dev faiz ödemesi ile yüzde 15.5’e yükseliyor. OVP’de dikkatimizi çeken bir öbür konu istihdam tarafında oldu. 2022’de yüzde 53.1 olan işgücüne iştirak oranının 2026 sonunda yüzde 55.6’ya çıkacağı öngörülüyor. Evvelki yıl datalarına baktığımızda çeyreklik bazda 2018’in üçüncü çeyreğinde yüzde 54.2’lik orana ulaşılabildi. Oran ulaşılamaz değil lakin yüzde 4-5 bandına sıkışan bir büyüme ile 2.7 milyondan fazla ek istihdam (Toplamda 34.3 milyon kişi) öngörülüyor. İşgücüne iştirak oranı 1.9 puan artacak, istihdam oranı 2.1 puan artacak, işsizlik ise 0.8 puan azalacak. Nakdî sıkılaşmanın süreceği ortamda istihdam yuvaları KOBİ’lerin ve hizmet dalının bundan etkilenmeyeceği, hem işgücüne katılanlardan çok daha fazla istihdam artışı ile işgücü dışına çıkan bölümlerin de istihdama iştirakinin sağlanacağı OVP’de öngörülmüş.
ÜNİVERSİTE KONTENJANINA İSTİHDAM ODAKLI DÜZENLEME
Bunun için yapılacak ıslahat adımlarına baktığımızda iş gücü piyasasının esnekleştirilmesi öngörülüyor. Bu kapsamda; 2024’ün yaz devrinde bir yasal düzenleme ile “Uzaktan, kısmi ve süreksiz periyodik çalışma ile platform çalışması üzere yeni kuşak esnek çalışma modellerinde yaşanan gelişmeler doğrultusunda iş dünyasının muhtaçlıkları ve iş-özel ömür istikrarı gözetilerek mevzuat düzenlemeleri süratli ve tesirli bir biçimde hayata geçirilecek.”
2015’in birinci üç ayında da “İş Kanununda toplumsal taraflar ile diyalog halinde yapılacak değişiklikler ve bu doğrultuda gerçekleştirilecek ikincil mevzuat çalışmaları ile işgücü piyasalarında teminatlı esneklik sağlanacaktır.” denildi. Tekrar ne eğitimde ne istihdamda olan bölümler için de bir dizi program uygulanacağı belirtilirken, “Mesleki ve teknik eğitim müfredatı özel kesimle işbirliği içerisinde güncellenecek, staj ve işbaşı eğitimi programlarının yaygınlaştırmasını sağlayacak biçimde idare ve finansman hususları da dâhil olmak üzere özel dal iştiraki artırılacaktır.” ve “Yükseköğretim kontenjanları kamu ve özel bölümün orta vadede muhtaçlık duyduğu işgücü ile uyumlu hale getirilecektir.” denildi.
ABD’YE GÖZ KIRPILDI
2024-2026 yıllarını kapsayan OVP’de dış ticaret tarafında hizmet gelirlerinden medet umulduğu mal ticaretinde ise bir düzelme olmayacağını görülüyor. Buna nazaran 2023 sonu 112 milyar dolar olan dış ticaret açığı 2026 sonunda 111.8 milyar dolar olarak öngörüldü. Yani üç yılda bir arpa uzunluğu yol alınamayacak. Lakin birçok politik gelişmeden etkilenen turizm başta olmak üzere hizmet ihracatı tarafından ek 15.7 milyar dolar geleceği öngörüldü. Mal ticaretinde istikrar sağlayamayan bir iktisadın yapısal manada dış ticaret açığının süreceği ve toplamda dış ticaretinin yoksullaştıran bir yapıda kalacağını not etmek gerekiyor.
Yapısal ıslahatlar tarafında dış ticaret tarafından en dikkat çeken tabir ise şu oldu: “Dış ticaretin geliştirilmesinde ‘dost ülkelerden tedarik’ ve ‘yakın ülkelerden tedarik’ üzere yaklaşımlar izlenerek, ortak paha, emel ve çıkarları olan ülkeler ile ekonomik ve ticari münasebetler derinleştirilecektir.” Tırnak içi iki kavram ABD’nin “Ekonomik NATO” kapsamında ortaya attığı ve ABD Hazine Bakanı Janet Yellen’in ilan ettiği prensipler. Türkiye’nin yeni periyotta ABD odaklı bir dış ticaret siyasetine yöneleceğinin taahhüdü olarak OVP’ye yazılmış olmalı!
Bunun yanında hali hazırda 2010’ların başından beri yılan öyküsüne dönen Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği’nin güncellenmesine yönelik de, “AB kurumları ve üye ülkeler nezdinde çalışmalar yürütüleceği, AB Gümrük Kodu ıslahatı yakından takip edilerek Gümrük Kanununun ahengi ve AB bilgi sistemlerinin kurulmasına yönelik çalışmalar yapılacağı” kaydedildi.
Yazarın müsaadesiyle Aydınlık’tan yine yayınlandı
