Türkiye’de seçimler sonrası 67. Hükümet 100 gün evvel kurulmuş ve Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanı olarak atanmıştı.
100 gün, seçim vaatlerinin uygulamaya sokulabileceği kadar uzun, lakin uzun soluklu sonuç alınamayacak kadar kısa bir müddet. Bununla birlikte, birinci 100 günde atılan tohumlar, hasat vakti ne toplayacağımızın da bir göstergesi olabilir.
Seçimler öncesi, Cumhur İttifakı’nın kazanması halinde 100 gün sonrasında beklediğim senaryodan çok daha güzel bir yerde olduğumuzu düşünüyorum. Çünkü seçim kampanyası boyunca bana büyük telaş veren iktisat siyasetlerinden duyulan memnuniyet lisana getirilmiş ve rastgele bir değişim sinyali verilmemişti.
Oysa seçim sonrasında adeta bir muhalefet partisi kazanmışcasına eski takımlar ve izlenen siyasetler büyük ölçüde terk ediliyor.
Seçim vaatleri nelerdi?
AKP’nin 2023 seçim kampanyasında yer alan ekonomik maksatlar 2018 seçimlerindeki maksatlara benzeriydi: Cari açıkta daralma, enflasyon tek hane, yüksek büyüme, kişi başına düşen ulusal gelirde artış kelamı verildi.
Bu genel gayeler muhalefet partilerinin maksatları ile de örtüşüyordu. Her iki ittifak da bu gayelere ek olarak katma kıymetli üretime, inovasyona, kalkınmaya vurgu yaptı. Ortadaki fark neydi?
Bence seçim vaatlerindeki en kıymetli farklardan birisi muhalefetin bu gayelere ulaşabilmek için ortodoks siyasetlere dönüşü evvelden öngörmesi ve bunun sonucu oluşacak acı reçetenin dağılımında baş yorması, sabit gelirlilere bu yükün ödetilmeyeceği kelamı verilmesi idi.
İktidarın 2018’de bahsettiğim amaçları, büyüme hariç tutmadı. Büyüme verisi ise kur krizinin yaşandığı 2018 yılı dışında, pandemiye karşın yüksek geldi.
Öte yandan enflasyonist ortamda, üretkenlik artışı ile desteklenmeyip, düşük faizle desteklenen büyüme toplum genelinde hissedilemedi. 2023’de 25 bin dolara yükseltilmek istenen kişi başı ulusal gelir 9 bin dolara geriledi. % 15’ten tek haneye indirilmesi umulan enflasyon % 50’li düzeyleri aştı.
Bu sefer farklı olabilir mi?
Yeni iktisat takımının 2018 sonrası uygulanan siyasetlerden hoşnut olmadığı net. Pekala değişiklik yapacak kurumsal kapasite ve yetkisi var mı? Ne kadar müddetle var? Kritik sorular bunlar.
4 Haziran 2023’de misyonu devralan yeni takımın birinci işi bu dengesizliklerin altında yatan düşük faiz siyasetlerinden çıkış gayesi ile sıkı para siyasetine geçmek oldu.
Gelgelelim, rota yanlışsız istikamete çevrilmiş olsa da birinci 100 günde kaydedilen ilerleme yavaştı.
Seçim öncesi periyotta ertelenen akaryakıt artırımları, sarsıntı ve seçim harcamaları ile artan bütçe açığını denetim maksadı ile artan dolaylı vergiler, kurda müsaade verilen gevşeme ile birleşince, yıl sonu enflasyon iddiaları % 70’leri zorlar hale geldi. Lakin enflasyon beklentisi bu kadar yüksekken merkez bankası üç ayda siyaset faizini yalnızca % 25’e çıkarılabildi.
Bir an için Merkez Bankası’nın kurumsal bağımsızlığının tekrar tesis edildiğini ve niyetinin de kendi özgür iradesi dahilinde birinci 100 günde politik faizini toplam 16,5 puan artırmak olduğunu varsayalım.
Bu durumda merkez bankası bu faiz artışlarının sıralamasını 650, 250 ve 750 baz puan yerine 750, 650 ve 250 baz puan biçiminde büyükten küçüğe yapabilirdi.
İki senaryoda da toplam faiz artışı tıpkı olur dolayısı ile şirketler ve bankacılık sistemi üzerindeki görece yük değişmezdi. Lakin ikinci senaryo birinciye nazaran daha önden yüklemeli bir anlayışı temsil edip, enflasyon beklentilerini daha çabuk denetim altına alabilirdi.
Oysa V-benzeri, yani evvel daha yüksek, sonra daha az, sonra en yüksek faiz artışına giden bir Merkez Bankası bir plan dahilinde hareket eder izlenimi vermiyor. Son toplantıda gelen “jumbo” faiz artırımı enflasyon raporunda bahsedilen “kademeli” artış sinyali ile de çelişiyor.
Daha fazla Para Siyaseti Kurulu’na (PPK) eklenen yeni üyelerle ikna gücü artmış, fakat kurumsal bağımsızlığı tam oturmadığı için bir sonraki adımı da net olmayan bir Merkez Bankası izlenimi ediniyorum.
Enflasyon yalnızca enflasyonu göstermiyor
Bu noktada enflasyon sorununun yalnızca kusurlu kurgulanmış para siyasetinin sonucu olmadığını, erozyona uğramış kurumsallık, yapısal ıslahatlarda ihmal, yatırım iştahında düşüş, vergi sisteminde çarpıklıklar ve potansiyel üretim kapasitesinde yaşanan gerileme üzere çok daha derin sıkıntıların yüzeye çıkması ile alakalı olduğunu hatırlatmak lazım.
Bu sebeple, yalnızca para siyasetini (yavaş da olsa) düzeltmek enflasyonu ve ekonomik sorunları çözmeye yetmeyecektir.
Henüz enflasyonla gayretin kalıcı olup olmayacağını bilmediğimiz üzere acı reçeteden oluşacak maliyetin düşük gelir kesitlerinden alınıp, daha üste dağıtılıp dağıtılmayacağını bilmiyoruz. Geçtiğimiz hafta açıklanan Orta Vadeli Program (OVP) kelam konusu bedelin hayli küçük olacağını varsaymış görünüyor. Çünkü önümüzdeki 4 yılda önemli bir dezenflasyon maksadı olsa da bunun büyüme ve işsizliğe yansımasının çok düşük tutulduğunu gözlemliyoruz. Acı reçetenin bedeli resmi sayılara yansımayınca nasıl paylaştırılacağına dair bir tartışma için de uygun taban oluşmuyor maalesef.
İstikrar programı hala açıklanmadı
Yapısal bir dönüşüm sağlamak ve yüksek katma bedelli üretimi desteklemek hedefi ile maliye siyasetinin somut adımlar atması gerekiyor. Eğitim sisteminde ezberci imtihan sisteminden çıkıp eğitimde fırsat eşitliğine imkan tanıyacak siyasetler, üretkenliği ve katma bedeli yüksek bölümlerin gerçek teşviklerle desteklenmesi ve bu vesile ile üretim kapasitesinin artıp maliyetlerin düşmesi lazım.
Gelir vergisinde yaşanan erozyonun sona ermesi ve dolaylı vergilerin hissesinin azalması gerekiyor.
Kredi kompozisyonunda tüketim kredilerini azaltıp, üretim odaklı ticari kredilerin artırılmasına yönelik teşvikleri bu yolda atılmış bir adım olarak kıymetlendirebiliriz.
Ancak bunun ötesinde kapsamlı bir kalkınma modeli şimdi açıklanmadı ve aksiyon planı için Ekim’e işaret edildi. Bu gecikme telaş verici.
En son yaşadığımız büyük kriz olan 2001 periyodunu hatırlayacak olursak, 1 Mart 2001 tarihinde ABD’den apar topar Türkiye’ye getirilen ve İktisattan Sorumlu Devlet Bakanı olarak atanan Kemal Derviş, ayağının tozuyla 13 Mart tarihinde Meclis’te yemin etmiş, 14 Nisan’da ise “Güçlü İktisada Geçiş” Programı’nı açıklamıştı.
BBC Türkçe
