Seçim öncesi ve sonrasında iktidarın uyguladığı ve enflasyonda çok süratli bir artışa neden olan siyaset kararlarını Gazete Duvar’dan Gülümhan Gültan’a kıymetlendiren Prof Dr. Korkut Boratav, bu siyasetlerin Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 2015 seçim hezimetinden sonra belirlendiğini ve asla bir seçim kaybetmemek için bedeli ne olursa olsun bu “büyüme” odaklı politikayı uygulamaya soktuğunu söylüyor.
Bu hususta “Erdoğan’ın Haziran 2015’te kaybettiği seçimi kazanmanın siyasal yolu ‘şiddet’ olmuştu. Ekonomik tekniği de ‘büyüme’ oldu” tespitini yaparken, iktisattaki bozulma ve fakirleşmeye karşın, iktidarın seçim kazanmasındaki nedenleri tahlil ediyor.
Ekonomide bir çöküşü değil ancak sakinlik ve çürümeyi yaşadığımızı vurgulayan Boratav’ın, Orta Vadeli Program (OVP), TCMB’nin faiz kararı ve tekrar iktisadın başına getirilen Mehmet Şimşek’le ilgili tespit ve analizleri ise epeyce çarpıcı ve Gültan’a nazaran Boratav’ın yakın geçmişe ve yakın geleceğe ait kıymetlendirme ve öngörüleri ise oldukça tartışılacak.
Röportajın bir kısmı aşağıda, tamamıysa burada.
-0-
Hocam seçimden sonra birinci defa konuşuyoruz. Birinci sorum şu olsun, bu mayıs seçimlerinden sonra muhalif seçmen çok büyük bir hayal kırıklığı yaşadı. Dahası mevt kalım seçimi denilen bir seçimin akabinde güya hiçbir şey olmamış üzere her şey eskiye döndü. Sizin seçimden evvel bir yazınızı hatırlıyorum, iktidarın değişeceğine dair siz de bir kanaat belirtmiştiniz. Siz de hayal kırıklığı yaşadınız mı ya da ümitsizlik ya da öfke? Nasıl karşıladınız seçim sonucunu?
Açıkça söyleyeyim, Türkiye toplumunun Türkiye’nin sıhhati selameti ve bilhassa Türkiye halklarının refahı ve gönenci için bu iktidarın son bulması gerektiğini düşündüğüm için ben de büyük hayal kırıklığına uğradım. Çabucak şunu ekleyeyim, birçok meslektaşım “Kriz var ve Erdoğan iktidardan gidecek” öngörüsü içindeydi. Ben bu görüşü daima biraz rezerv karşıladım. Zira bir sefer dar iktisat mantığıyla Türkiye seçim periyoduna bir ekonomik kriz içinde girmedi.
CUMHURBAŞKANI ‘BÜYÜME’ ÖNCELİĞİNİ 2015 SEÇİM MAĞLUBİYETİNDE ALGILADI
Siz yaşanan ekonomik sıkıntıların bütününü ekonomik kriz olarak adlandırmıyorsunuz. Bunu teknik tarifi nedeniyle mi tercih etmiyorsunuz?
Hayır, iki manada da yok. Teknik olarak 2 çeyrek devir Ulusal Gelir gerilerse resesyon, yani daralma denir; kriz değil. Şayet bu gerileme daha uzun sürerse ekonomik kriz denir. Ekonomik krizin finansal boyutu da olabilir; dış borç krizi olabilir. Lakin temel gösterge Ulusal Gelir hareketlerinde aranır. Diyelim daralma 12 aya çıktığı vakit çoklukla ekonomik kriz denir. Bu manada Türkiye 2009’dan bu yana ekonomik bir kriz yaşamadı. Sonraki yıllarda Türkiye’nin büyüyen bir iktisatta emek aykırısı ağır bir bölüşüm şokundan geçtiğini gözlüyoruz. Bu durumu, bence toplumsal buhran diye isimlendirmek hakikat olur. Cumhurbaşkanı, büyüme önceliğini Haziran 2015 seçim hezimeti sonrasında algıladı. Ve o tarih aşağı üst neoliberal istikrar programından kopma tarihidir. 2015’te o zamanki Merkez Bankası Lideri Fazilet Başçı’ya, “faizleri neden indirmiyorsun?” diye fırça attı. Fazilet Başçı o tarihte Erdoğan’a uzun bir brifing verdi. Anlattı ki, enflasyonla uğraşta faizleri düşürmek sermaye çıkışına yol açar ve döviz üst çıkar. Türkiye’de enflasyonu belirleyen en temel etken de döviz kurudur. Bu tespiti yaptı. Bu tespit sermaye hareketlerine açık bir iktisatta tek etken değildir; ancak temel olarak doğrudur. Yani döviz kurunun enflasyonu pompalayan tesiri ise katiyetle başattır. 2017’den sonra Merkez Bankası’nın siyaset faizlerinde Erdoğan belirleyici oldu.
ERDOĞAN’IN HAZİRAN 2015’TE KAYBETTİĞİ SEÇİMİ KAZANMASININ SİYASAL TEKNİĞİ ‘ŞİDDET’ OLMUŞTU. EKONOMİK SİSTEMİ DE ‘BÜYÜME’ OLDU
Peki burada şu soru oluyor o vakit, hükümetin giriştiği bu kaotik siyasetler bütünü bir yanlışla mı, yoksa enflasyonun patlayacağını bile bile mi yapıldı? Neden?
Cumhurbaşkanı bu yönelişinin ekonomik maksadını TÜSIAD’a çıkışırken söyledi. “Biz size düşük faizle kredi veriyoruz. Sizin tek misyonunuz ucuz kredileri üretime, yatırıma, ihracata tahsis etmektir.” Erdoğan’ın başındaki ekonomik model, şirketlere pompalanan düşük faizli kredilerin büyümeyi, hasebiyle istihdamı da sürüklemesidir. AKP’nin Haziran 2015’te kaybettiği seçimi Kasım’da kazanmanın siyasal metodu “şiddet” olmuştu. Ekonomik usulü de bu büyüme oldu. Erdoğan, iş etraflarının bilhassa inşaat dalının nelere karşı hassas olduğunu biliyor. Devlet teşviklerine, düşük faizle bol teşvikli kredilere güveniyorlar.
Adı ekonomik kriz olmayabilir lakin burada yaşanan bir buhran var. Yoksulluk, fakirlik, pahalılık, geçim ıstırabı enflasyon… Halk bir kriz, buhran hissediyor. Bu ekonomik buhran neden seçim sonuçlarına yansımadı?
Şöyle düşün, büyüme devam ediyor. İstihdam, üretimin, büyümenin türevidir. İstihdamın oy getirecek bir öge olduğunu biliyor. İktisadın büyümesi neoliberal modelin izlendiği 2011-2015’te yüzde 4,1’e indi; Haziran’da AKP seçimi kaybetti. Neoliberal istikrar reçetelerini çiğnedi; 2016-2022’de iktisat yüzde 4,3 büyüdü. Bir defa neoliberal modelden kaçarak büyümenin sürdürülebileceğini (yani neoliberal yobazlığın bir noktada yetersizliğini) de ortaya koydu Erdoğan. İkincisi bu sürecin bölüşüm sonuçları ile ilgili: Bankalar şirketlere düşük faizle kredi pompalıyor; büyümeyi sağlıyorlar. Ancak emek örgütsüz. Kaynak tahsisi ve bölüşüm büsbütün bankaların ve şirketlerin kontrolünde. Ortaya çıkan emek aykırısı ağır bölüşüm şokunu Saray fiilen hedefliyor. Ana muhalefet farkında değil.
GERÇEK MAĞDURLAR BEYAZ YAKALI EMEKÇİLER
Ama bu sorunun bölüşüm sonuçları en geniş olarak dar gelir kümeleri için yıkıcı oluyor ve iktidar yalnızca kendisi için bir risk olmasın diye bile bu olumsuz sonuçları telafi edecek bir şey yapmaya gerek duymadı. Neden?
Gerek görmüyor zira. Büyümenin, genişlemenin bölüşüm sonuçlarının algılanması, Saray’ın halk sınıfları üzerindeki ideolojik hegemonyasının derecesine bağlıdır. Seçim sonuçları bu etkeni yansıtıyor. Gözleyen, ilgilenenler için bölüşüm sonuçları ortadadır: 2016 ve 2022 ortasında birinci 500 büyük şirketin kârlarının katma kıymetteki hisseleri 12,4 puan arttı. Net ulusal gelirde sermayenin hissesi 10,8 puan arttı. Her iki durumda da fiyatların hissesindeki zıt taraflı kayıpların pahasına… Nasıl sağlandı? Örgütsüz bir iş gücü piyasasında emek rezervleri de var. Bu emek rezervleri milyonlarca göçmen tarafından da kuşatılmış. İş etraflarından, “göçmenler olmasa bizim endüstrimiz çöker” açıklamalarını hatırlayın. Bölüşümü bozan ikinci konjonktürel ivme enflasyon… Artık bak, Batı’da enflasyon tartışmalarında “kârların sürüklediği enflasyon” olgusu vurgulanıyor. İster Ukrayna krizi sonrasında güç, ham unsur, temel girdi maliyetlerinde meydana gelen; ister enflasyona karşı yapılan taban fiyat artışları olsun her maliyet artışı, şirketler tarafından kârlardan fedakarlık bir yana, kâr marjlarını yükseltmekte de fırsat olarak kullanılıyor. Türkiye’de de bu doğrultuda tespitler var.
Üretimle bir arada istihdam artıyorsa, fiyatların anlık bölüşüm tesiri bir geçim problemi olarak algılanır. Günlük hayatın olağan halidir. Muhatabı meçhuldür. Enflasyon 2021’in sonundan itibaren hızlandı. Gerçek mağdurlar daha çok beyaz yakalı, enflasyona karşı teminat sistemleri çoklukla geçmişte devlet tarafından da gözetilen, hızlanan enflasyona karşı çaresiz kalan büyük kentlerin beyaz yakalıları. Yani şöyle söyleyelim. Muhalif oyların dağılımına baktığımızda, bütün büyükşehirler, kıyı şeridi, çoklukla emekçi sınıfının nitelikli ve kalabalık katmanları. Siyasal özgürlüklere, hayat biçimlerine müdahalelere dönük hassaslıkları yüksek. Konut, eğitim masrafları üzerindeki baskılar, bu katmanların ömür seviyelerini direkt ve süratli etkiliyor.
Ama burada şunu netleştirmemiz gerek, bu sorun beyaz yakalılar için bir sorun lakin mavi yakalılar için sorun değil demiş olmayalım. Ya da o denli mi diyorsunuz?
Hayır, bu kadar ağır bir sorun değil.
BÜYÜK KENT FAKİRLERİNİN SAFLARINDA ‘NİÇİN FAKİRSİNİZ?’ SORUSU KARŞILIKSIZ KALIYOR
Neden çok fakirler lakin?
Hayır, bir sefer AKP’nin toplumsal devlet kurumlarının, düzenlemelerinin dışında yerleştirdiği yaygın bir toplumsal yardım ağı var; telafi edici rolü kıymetli. Kurumsallaşmadığı için iktidar değişikliği ile bu dayanak öğesini kaybetme tehlikesi telaş yaratıyor.
İSLAMCI FAŞİZMİN DÜNYA GÖRÜŞÜNE TESLİM OLAN CHP İDARESİ, KENDİ TABANINDA VE GEÇMİŞ BİRİKİMİNDE VAR OLANI LAİK HASSASLIKLARI FELCE UĞRATTI
Bu, sosyalist partiler dışındaki tüm partilerin sağcı ya da sağa yaslanmış olduğunu mu gösteriyor?
Kritik dönemeçlerde dahi parlamenter muhalefetin duyarsızlığı dokunaklıdır. 2017 Referandumu bir rejim değiştirme operasyonunun kritik basamağıydı. İktidarın ana maksadının İslamcı bir rejim olduğu da ortadaydı. CHP’nin “muhafazakâr, İslâmî hassaslığı yüksek çevrelerden oyları almalıyız” saplantısı yüzünden bu sıkıntı anayasa oylamasında öne çıkmadı; sağ ve sol kanatları olan Cumhuriyetçi bir cephe altı yıl evvel oluşturulabilirdi. Gündeme dahi gelmedi. Tuhaf bir durumdayız: Türkiye’de siyasal gayretin en acil problemlerinden laikliği korumak, niye yalnızca ve yalnızca sosyalist partilerin öncülüğündedir?
İslamcı faşizmin dünya görüşüne teslim olan CHP idaresi, kendi tabanında ve geçmiş birikiminde var olanı laik hassaslıkları da felce uğrattı.
Şimdi bak, aslında Cumhuriyetçi hassaslıklar, CHP’nin seçmen tabanından çok daha geniş kalabalıklarca sahiplenilmiştir. Seyahat hareketinin kitlesi bu kalabalıklardan oluşuyordu. Hatta Mayıs’ta Erdoğan’a karşı oy kullanan 25 milyon da Seyahat kitlesinin türevidir. Bu muhalefeti sandıklarda birleştiren temel etkenin, sola açık Cumhuriyet kıymetleri olduğunu düşünüyorum.
Muhalefet bu aydınlanmacı yaklaşımı terk etmemiş olsaydı, iktidarın devamı için oy veren o 27 milyon seçmene ulaşabilir miydi?
CHP idaresi, temsili demokrasinin bir sonraki seçime odaklanan en “oportünist” biçimini benimsemiştir. Laik, Cumhuriyetçi hassaslıkları yüksek, Alevi bir çekirdeği seçimlerde “CHP listelerine mahkum” görüyor; “karşı mahalleden de oy almam lazım iktidar olabilmem için”, diyor. Ancak yüzde 25 çekirdeğini hiç aşamıyor. Zira gerçekte savunduğu, benimsediği bir dünya görüşü yok. Türkiye toplumunun birikimleri ile de bağlarını koparmış.
1960 sonrasında Türkiye emekçi sınıfı hareketi ve parlamenter muhalefetin dışına taşan sınıf çabaları sosyalist ve devrimci akımlarla iç içe girmiştir. “İslâmî değerler”, 1960 sonrasında filizlenen sınıf çabalarını, militan sendikalaşmayı temsil eden DİSK’i, yüzbinlerce emekçiyi Taksim’de toplayan 1 Mayısları, 12 Mart muhtırasını da tetikleyen 15-16 Haziran yürüyüşünü, yakın geçmişte Ankara’daki Monopol emekçilerinin direnişini engelledi mi? Halk sınıflarının kültürel kimliğinin kıymetli bir öğesi olan Müslümanlık, onların, sola, sosyalizme açılmalarına, devrimci hareketlere katılmalarına mahzur olmamıştır. Aslında bu durum, Cumhuriyet ihtilalleri kelam konusu olduğunda Türkiye toplumunun tümü için de geçerlidir.
FİNANS KAPİTALİN TALEPLERİNİN KARŞILANMASI GEREKİNCE ŞİMŞEK’İ ÇAĞIRMAK ZORUNDA KALDILAR
Seçim sonrası iktisadın başına Mehmet Şimşek getirildi, TCMB lideri ve idaresi değişti. Bunu nasıl görmek gerekir? Nitekim Erdoğan’ın bütün o faiz ısrarına karşın iktisat idaresi ortodoks siyasetlere mı dönüyor sahiden yoksa bu yalnızca mahallî seçime kadar bir yol mi olacak? Mahallî seçimden sonra nasıl devam eder, nasıl görüyorsunuz?
Şöyle düşünün, Mayıs 2023’te iktisat tıkanmıştı. Saray iktidarının neoliberal istikrar unsurlarını çiğneyen siyasetleri iki alanda dengesizlik yaratıyor. Enflasyonu pompalıyor ve cari süreç açığını artırıyor. Şu anda bu tipten kırılganlıklar içine sürüklenmiş ve mümkün dış borç krizlerine aday olan ülkelerden biri Türkiye. Yani bu açığı dış borçlarla sürdürmenin imkanı sınırlandı. Derecelendirme kuruluşlarından Türkiye’ye de bol ölçüde ihtar geldi. Mayıs 2023 dönemecinde, dış borcun 206 milyar dolarının bir yıl içinde ödenmesi gerekiyor. Bir yıl içinde bu dış finansman ihtiyacına 50 milyar doları aşması beklenen cari süreç açığını da ekleyin. Bu toplamın döndürülme derecesi milletlerarası finans kapitale bağlı. Enflasyonu frenleyen finansal istikrar reçetelerine dönüş talebi onlardan geldi. Bu talepleri karşılamak için mecburen eski takımdan Mehmet Şimşek çağırıldı.
MEHMET ŞİMŞEK, FİNANS KAPİTAL İLE ERDOĞAN’IN ÇELİŞKİLİ ÖNCELİKLERİNİ UZLAŞTIRMA ÇABASINDA
Ancak Mehmet Şimşek’in, kritik durumlarda Cumhurbaşkanından bağımsız kararlar alabileceğine dair pek de güçlü bir inanç yok?
Şimşek, finans kapitalin istikrar programını Türkiye’ye getirme misyonuyla geldi ancak Erdoğan hâlâ sabit fikirlerinden tam vazgeçmiş değil. Küçülmeye karşı direniyor. Zira yakın gelecekte bir de mahallî seçim var. İktidarını mutlaklaştırmak için lokal seçim değerli. Bu yüzden yeni program iki farklı muhatabın önceliklerini karşılamaya çalışarak hazırlandı. Birincisi finans kapitalin enflasyonu düşüren istikrar, oburu RTE’nin aradığı (en azından Mart 2024 seçimlerine kadar) büyüme öncelikleri… Örneğin finans etrafları TCMB’nin siyaset faizinin yeni programın (OVP’nin) 2024 amacı olan yüzde 35’e yerleşmesini talep edecekler. Bu, 10 puanlık faiz artışı manasına gelir. Erdoğan Mart 2024 seçimlerinden evvel bu boyutta bir ayarlamaya, ekonomiyi daraltıcı tesiri yüzünden direnecektir. Mart 2024 sonrasına kaydırılırsa sineye çekebilir.
Bu çeşit uzlaşılar, en azından önümüzdeki aylarda gündemde olacaktır. Her sene Türkiye’nin dış borcunun muhakkak bir artış temposuyla sürdürülmesini milletlerarası dev yatırım bankaları sağlıyor. Lakin Türkiye devlet tahvillerinden birinin vadesi gelen faiz yükümlülüğü, o andaki döviz kısıtı nedeniyle ödenemezse, Türkiye Hazinesi temerrüde düşer ve dış borç krizine sürüklenir. Benzerleri, bu yakınlarda Arjantin’in, Sri Lanka’nın başına geldi. Dünya iktisadının bugünkü ortamında bu riskle karşı karşıya kalan çok sayıda ülke var.
Mehmet Şimşek bunu önleyebilir mi sizce?
Mehmet Şimşek herhalde Orta Vadeli Programın hazırlanışında belirleyici rol oynadı. Bilhassa makroekonomik amaçların, finans kapitalin de aradığı istikrar perspektifini içermesi lazım. Tıpkı vakitte Erdoğan’ın aradığı büyüme devam etmeli. Yani Erdoğan faiz siyasetlerine filan karışmasa bile büyümenin sürmesi lazım. Onun için Şimşek’in demeçleri iki önceliği bir ortada içeriyor: “İhracata ve üretime dönük büyümeyi teşvik edeceğiz fakat faizleri de yükselteceğiz. Tüketimi caydırarak üretimi beslemeyi düşünüyoruz.” Bu tutarlılığı güç bir ikilemdir. Finans kapitalin ve Erdoğan’ın çelişkili önceliklerini uzlaştırma gayreti kelam konusu…
SEÇİMDEN SONRA ERDOĞAN, IMF PROGRAMININ VE OVP’NİN ÖNGÖRDÜĞÜ BÜTÜN KEMER SIKMA USULLERİNİ UYGULAYACAK
ŞİMŞEK, NEW YORK’A FİNANS KAPİTALİN TELAŞLARINI DAĞITMAK İÇİN GİDİYOR
OVP DİYOR Kİ, 2024’TE ENFLASYON FARKI ÖDEMELERİNİ UNUTUN
ACEMOĞLU’NUN DÜŞÜK VERİMLİLİK DEDİĞİ ŞEY BİR SEBEP DEĞİL, SONUÇTUR
TCMB FAİZİ YÜZDE 30’A ÇIKARMAK İSTER LAKİN SARAY’I NÖTRALİZE ETMEK İÇİN 2 BUÇUK PUAN ARTIŞA GİDEBİLİR
EKONOMİNİN ÇÖKMESİNİ DEĞİL, SAKİNLEŞEREK ÇÜRÜMESİNİ YAŞIYORUZ
SON YILLARDAKİ GELİŞMELER, SERMAYENİN İSTİKRARLI TAHAKKÜMÜNÜ SAĞLAYAN BİR MODELDEN, GİDEREK VAHŞİLEŞEN BİR KAPİTALİZME GEÇİŞTİR
Cumhuriyetin 100. yılını bitirmemize günler kala şu soruyu size özellikle sormayı çok önemsiyorum. Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında, vadettiklerini de düşünerek geldiğimiz noktada sermaye ve emek açısından analizi nasıl yaparsınız?
(Korkut hocanın burada yüzü gölgeleniyor. Susuyor ve önüne bakıyor. Sonra, bunu koymayalım söyleşimize, diyor. Neden hocam, diyorum. “Kötümserim de onun için” diyor. Artık üzgün ve sessiz. Sessizliği ben bozuyorum)
Devamı burada.
