Birgün Gazetesi’nden Havva Gümüşkaya, Erdoğan iktidarının devamının siyasal ve ekonomik sonuçlarını iktisatçılarla mercek alına aldı.
Değerlendirmelerin ortak noktası, hem siyasal hem de ekonomik açıdan çok sert sonuçların ortaya çıkacağı oldu.
En büyük beklenti ise döviz krizinin kaçınılmaz olacağında yoğunlaşıyor.
YAPISAL ÇÜRÜME ENGELLENEMEYECEK
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Serdal Bahçe’ye nazaran kimlik, istikrar, rejim problemleri Türkiye kapitalizminin yapısal sıkıntılarının ve bu problemlerin yarattığı toplumsal ve ekonomik çöküntünün önüne geçecek üzere duruyor.
Bu noktada tarihî bir eğilimi hatırlatan Bahçe, “Burada çabucak bir tarihi eğilimi belirteyim. Burjuva demokrasisini bile personel sınıfı kurmuştur. Bugün personel sınıfı moral ve fizikî olarak kuşatılmış ve teslim alınmış durumdadır. Gelişmeler yaşadığımız meselelerin en altında bunun yattığını gösteriyor; personel sınıfı geriledikçe gericiliğe daha çok teslim oluyoruz” diyor.
SİNYALLER YENİ DEĞİL
Ekonomideki olumsuzlukların son birkaç ayda ortaya çıkmadığına dikkati çeken Bahçe, şu sözleri kullanıyor: “Bütçe açığından, MB rezervlerine, risk göstergelerinden cari açığa, enflasyonist dinamiklerden bölüşüm göstergelerine, şirket kârları hariç, tüm göstergeler epeyce olumsuz bir tablo çiziyor. Türkiye kapitalizmi çok uzunca bir müddettir anlık çöküş manasında kriz dinamiklerini bir halde ertelerken kendisi bir yapısal krize dönüşme eğilimindeydi. Dışa bağımlı, dünya kapitalizminin ritmine ve performansına endeksli, içerde lakin işçileri, kamu kaynaklarını ve doğal kaynakları daha çok sömürerek ayakta kalabilen bir yapı idi uzun bir vakittir. Bu yapı bir taraftan bir biçimde günü kurtarırken öteki taraftan yalnızca malum olanı erteliyordu. Doğrusu ani bir çöküş bir halde ertelenebilir lakin yapısal çürümeyi engelleyebilecek hiçbir araç kalmadı.”
KISA VADEDE DURDURULAMAZ
Bahçe, “Kamu maliyesi krizi, bankacılık krizi, finansal krizi, kur şokunun tetiklediği kriz; hülasa bunlardan rastgele biri olabilir” sözlerini kullanıyor.
“Türkiye kapitalizmi otonomisini kaybetmiş bir yapıdır” diyen Bahçe, Türkiye’nin global kapitalizmin genişleme ya da daralma eğilimlerine bütünüyle teslim olduğunu belirterek “İşin berbatı dünya kapitalizmi de en azından ana merkezleri prestijiyle çöküntü sinyalleri veriyor. Şayet global krizi bir anda okyanusta ortaya çıkacak bir girdap olarak farz edersek Türkiye bu girdaptan kaçabilecek bir gemi değil” sözlerini kullanıyor.
Enflasyonist sürecin kendisini yaratan etmenleri aştığını kaydeden Bahçe’ye nazaran bugün sermaye ve mülk sahipleri enflasyonist süreci işçilerden ve çalışanlardan paha transferi düzeneği olarak kullanılıyor. Bahçe’ye göre sermaye yapısal krizini kamu kaynaklarını, emek gücünü ve doğal kaynakları çok sömürerek aşmak istiyor.
Bahçe, enflasyon canavarının yine ortaya çıktığına dikkati çekerek “Bir vakitler enflasyon gazete manşetlerinde yarı komodo ejderi, yarı ejderha bir canavar üzere resmedilirdi. Böylelikle toplumsal/ekonomik sistemden kaynaklanan bir sorun güya sistemin dışından gelen bir melanet üzere gösterilirdi. Bu canavar tekrar ortaya çıktı, lakin dışarıdan gelmedi. Sermaye ve mülk sahiplerinin krizi fırsata çevirme ve kayıplarını giderme isteğinden türedi. Kısa vadede durdurulabilecek üzere de görünmüyor” değerlendirmesinde bulundu.
AÇIK FAŞİZME YÖNELİŞ
Prof. Dr. Oğuz Oyan da Erdoğan iktidarının devamının çok sert ekonomik ve siyasi sonuçları olacağına dikkat çekiyor. En net sözle açık faşizme gerçek bir yönelişin gerçekleşeceğini söz eden Oyan, “Kurmaya çalıştığı dinci-otoriter rejim doğrultusunda toplumu ve siyaseti dönüştürmeye girişmiş bir siyasi hareket siyasi münavebeye açık olmadığı için iktidarını devretme mümkünlüğünü bir kâbus üzere algılar ve “gereğini” yapmaya çalışır. Daha açık söylersek, mevcut iktidar devam ederse örtülü faşizmden açık faşizme hakikat bir yöneliş içine girecektir” diyor.
Bu iktidar karşısında tek gücün toplumsal muhalefetin büyütülmesi olduğunu tabir eden Oyan, “Toplumsal muhalefeti yalnızca seçim anlarına sıkıştırmayan bir örgütlü çaba koşul olacaktır. Bu bağlamda hem sosyalist siyasetin hem de sendikal uğraşın kıymeti artacaktır” sözünü kullanıyor.
TÜM YAYLAR BOŞALACAK
“Ekonomide tüm göstergeler birden bozulma eğilimindedir, 14 Mayıs’a kadar bu bozulmaların gün yüzüne çıkmaması için yapılan baskılamaların, iki haftalık ikinci tıp ortasını çıkarmakta bile yetersiz kaldığı görülmektedir. Seçimden sonra tüm yaylar birden boşalacaktır” diyen Oyan, çok daha güç vakitlerin yaşanacağını belirterek şunları söyledi:
“Son 20 aydır sürdürülen siyasetlerin devam ettirilmesi halinde, düşük faizleri destekleyecek rezervler tüketildiği ve dış kaynak girişleri kıt ve değerli hale geldiği için çok daha güç vakitler yaşanacaktır. Erdoğan, 2018 ve 2020’de yaptığı üzere faiz siyasetinde yeni bir U dönüşü yapmaya mecbur kalsa bile -ki bize nazaran buna mecbur kalacaktır-, bunun inanç verici tesirleri ya çok sonlu kalacak ya da tesir müddeti kaygıya deva olmayacak kadar uzun olacaktır. Döviz kurlarını tutabilecek tüm müdahale araçlarının tüketilmiş olması yahut bir kriz ortamını savuşturmak için yetersiz kalabileceği düşünülürse, Erdoğanlı bir devam senaryosunda bir döviz krizini önleyebilecek şartların oluşabilmesi çok zordur. Üstelik bugün yalnızca bir döviz krizi değil, Türk Parası likiditesi (dolaşımdaki nakit artı vadesiz mevduat) yetersizliği ve kredi musluklarının tıkanması bakımından da büyük bir sıkışma yaşanmaktadır.
Kılıçdaroğlu’nun kazanması durumunda ise iktisattaki felaket tablosunun görece daha hafif atlatılması imkanları vardır. Sistem-içi tahliller dışına çıkılmayacak olsa bile, dış finans dünyasına itimat verecek bir program-kadro bileşimiyle daha fazla kaynak girişinin sağlanması, dış borçlanma maliyetlerinin düşürülmesi, döviz arzının artışına bağlı olarak TL’nin bedelindeki aşınmanın enflasyona bağlı istikrar düzeyinin çok dışına çıkmaması sağlanabilecektir.”
DÖVİZ KRİZİ GARANTİ
Oyan’a nazaran Erdoğanlı senaryoda bir döviz krizi adeta garanti. Ekonomik sakinliğin en optimist iddia olduğunu kaydeden Oyan, “Her durumda, biriken problemlerin kısa vadede bir tahlile kavuşturulması imkanı yoktur. Bunlardan yalnızca KKM’nin kamu maliyesi üzerine yıktığı yükün bile telafisi oldukça vakit alacaktır. Kaldı ki bu uygulamadan çabucak yahut kısa erimde vazgeçebilmenin şartları da ortada bulunmamaktadır. Buna karşın, Erdoğan iktidarının devamı demek, bugünkü ekonomik dertlerin katlanarak büyümesi ve halihazırdaki ekonomik/toplumsal buhranın daha şiddetli hale gelmesi demektir” tabirlerini kullanıyor.
Ödemeler krizinin tetiklenebileceğine dikkat çeken Oyan, “Ülkenin dış borçlarının 459 milyar dolar seviyesinde olduğu ve yıllık kaynak gereksiniminin (borç ödeme/çevirme artı cari açık) bunun yarısını aştığı bir periyotta, Erdoğanlı bir seçim sonrası devirde bir ödemeler istikrarı krizinin tetiklenmesinin de işten bile olmayacaktır” diyor.
Her şartta enflasyonun yükseleceğini ve yüzde 70’in üzerine çıkabileceğini belirten Oyan, “Bu şartlarda enflasyon kendi seyrine bırakılırsa en olumsuz tesiri sabit gelirliler üzerinde olacak, hayat pahalılığını daha da çekilmez hale getirecektir. Şayet bir anti-enflasyonist siyaset uygulanır ve ortodoks IMF siyasetleri çerçevesinde kalınırsa tekrar işçi kısımlara kemer sıktırmaktan öbür sonuç vermeyecektir. Ancak, Millet İttifakı’nın uygulayacağı bir anti-enflasyonist siyasetin mevcut iktidarınkine nazaran topluma daha istikrarlı yük dağıtması ihtimali bulunmaktadır. Bunu mümkün kılacak etkenlerden başında da toplumsal/sendikal gayretlerin önünün daha açık olması mümkünlüğüdür. Emeğin hak çabasını engellemeye dönük yürütme/ yasama/yargı sopasının kısaltılması bile toplumun sömürülen sınıflarının lehine sonuçlar verebilecektir” halinde konuşuyor.
***
EK BÜTÇE EK VERGİ
Depremin yarattığı ekonomik yıkım nedeniyle bütçe harcamalarının 2023 bütçesinde öngörülenin üzerinde artması bekleniyor. Seçim sonrasında yeni iktidarın birinci işlerinden biri ek bütçe çıkarmak olacak. Çünkü yılın birinci dört ayı prestijiyle bütçe açığı yılsonu maksadının yüzde 58’ine ulaştı.
Prof. Dr. Aziz Konukman, seçim öncesinde bilinmeyen ek bütçeler yapıldığını kaydetti. Cumhurbaşkanı kararlarıyla devamlı olarak ödenek artışlarına gidildiğini belirten Konukman, 2023 yılı bütçe başlangıç ödeneği 80,4 milyar lira artırıldığına vurgu yaparak, “57,1 milyar lira genel bütçeli yönetimlere, 23 milyar lira özel bütçeli yönetimlere ve 300 milyon lira da düzenleyici ve denetleyici kurumlara verilmiş” tabirlerini kullanıyor.
5018 sayılı Kamu Malî İdaresi ve Denetim Kanunu’nun 19’uncu unsuruna nazaran karşılığı gelir gösterilmek kaydıyla kanunla ek bütçe yapılabiliyor. Diğer bir tabire nazaran kanuna nazaran ek bütçenin denk olması gerekiyor. Bu nedenle de gelir artırıcı metotlar ortaya çıkıyor. Bütçe gelirlerinin yüzde 86’sının vergi gelirleri oluşturuyor. En kolay gelir toplama usulü ise dolaylı vergiler. Prof. Dr. Konukman, ek bütçe ile oluşabilecek vergi yükünü şöyle anlattı:
“Seçim sonrası sanki başlangıç ödenekleri duruyormuş üzere onun üzerinden ek bütçeye gidilecek. Ek bütçeye giderken de denklik unsuru uygulanacak. Yani 100 liralık sarfiyat yazılacaksa karşılığında 100 liralık da gelir yazılacaktır. Bu durum 5018 sayılı kanunda neoliberal saplantının yansımasıdır. Öncelikle bu denklik hususunun kaldırılması gerekir fakat Erdoğan iktidarının bunu yapacağını düşünmüyorum. Bu denklik hususu demek ek vergi demektir. En kolay toplanan vergiler de dolaylı vergiler, tüketimden alınan vergilerdir. Bu şu demek oluyor: KDV ve ÖTV oranları artabilir. Öteki taraftansa pek çok alanda uygulanan sübvansiyonlar kalkabilir. Ek bütçe ile ödenekler artırılırken geniş halk kitleleri vergi yükünün altında ezilecektir.”
***
GELİR DAĞILIMI UÇURUMU
Son yıllarda uygulanan iktisat siyasetleri gelir dağılımının işçiler aleyhine bozulmasına neden oldu. İşgücü ödemelerinin GSYH’deki hissesi yalnızca son üç yılda yüzde 31,5’ten, yüzde 24,3’e geriledi.
Ekonomist Cem Oyvat, 7,2 puanlık düşüşün ne kadar büyük bir düşüş olduğunu göstermesi açısından şu örneği veriyor: “Erdoğan’ın iktidara gelmesinin önünü açan büyük ekonomik krizin yaşandığı 2001 yılında işgücü ödemelerinin GSYH’deki hissesi 1,7 puan düşmüştü.”
Oyvat’a nazaran iktidar bölüşüm krizi nedeniyle oylarını koruyabilmek için minimum fiyatı ortalama fiyatların üzerinde artırmak zorunda kalıyor: “Diğer taraftan emek bölümünün kendi içindeki eşitsizlikler azalıyor. Bütün çalışanlarının maaşlarının taban fiyata yakınsadığı bir “asgari ücretlileşme” yaşıyoruz. Krizin en büyük kaybedenleri ise nitelikli, görece daha eğitimli olan işçiler.”
Erdoğan iktidarının devamında kur şoku beklediğini kaydeden Oyvat, “Olası bir kur krizi düşmekte, fakat hâlâ yüksek düzeyde olan enflasyonu yine üst çekecektir. Türkiye’de üretim ithal girdilere çok bağlı, bu nedenle kurdaki artış çabucak her şeyin fiyatına yansıyor. Alışılmış enflasyondaki muhtemel bir artış, bölüşüm krizini de derinleştirecektir” diyor.
