Türkiye, IMF (International Monetary Fund / Memleketler arası Para Fonu) ile anlaşır mı?
Yeni kabinede, Mehmet Şimşek’in iktisadın başına getirilmesi şaşkınlığı bitmeden, Merkez Bankası’nın başına da Amerika’da bankacılık yapan Hafize Gaye Erkan getirildi.
Heterodoks ekonomik siyasetleri yerini ortodoks iktisat siyasetlerine bırakacak. Öteki bir üslupla söylemek gerekirse; Nas Ekonomi yerini rasyonel kamu maliyesine bırakacak.
Bu tercih, iktidardaki kabinenin 180 derece bir dönüşünü söz ediyor. Öyleyse yeni değişiklikler de beklemeli miyiz? Bu beklenmeyen durumlardan biri de IMF ile muahede imzalamak olabilir mi?
IMF ile tarihi ilişkilerimiz
Türkiye, 1961’den bu yana Memleketler arası Para Fonu (IMF) ile toplam 52.5 milyar doların üzerinde krediye sahip 20 stand-by mutabakatı imzaladı. Son mutabakat 2008 yılında 10 milyar dolarlık bir mutabakat yapıldı ve bu muahede 2013 yılında sona erdi. O vakitten beri Türkiye, IMF’den yeni bir kredi talep etmedi; fakat son yıllarda yaşanan ekonomik zorluklar, kimilerinin IMF ile yeni bir muahedenin gerekli olabileceğine inanmasına neden oldu.
Türkiye, 1960’tan bu yana Dünya Bankası’ndan da toplam 15,7 milyar dolarlık kredi aldı. Ayrıyeten en son, 2018’de onaylanan 1,5 milyar dolarlık bir kredi mutabakatı gerçekleşmişti.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası: Türkiye, bunun yanı sıra 1992’den bu yana Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’ndan da (EBRD) toplam 13,7 milyar dolar kredi aldı. En son 2020 yılında EBRD’den onaylanan 1 milyar dolarlık bir kredi muahedesi oldu.
Bu ortada IMF konusunda şöyle bir şey de yaşandı:
Türkiye, 2012 yılında IMF’nin global ekonomik krize karşı oluşturduğu ihtiyati fona 5 milyar dolarlık dayanak taahhüdünde bulunmuştu. Bu taahhüt, IMF tarafından hiç kullanılmadı. Buna karşın, Erdoğan, “Biz IMF’ye kredi veriyoruz” gibisi lafları sık sık konuşmalarında kullandı.
IMF ile muahede yapılması gerektiğini söyleyenler, Türkiye’nin durumu ile ilgili şu münasebetleri ileri sürüyor:
Son yıllarda Türkiye hem iç hem de dış bir grup ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya kaldı. Kamu maliyesi karmaşık bir hesaplar bütünüdür. Elle tutulabilen, gözle görülen ve memleketler arası kriterlerde ele alınan sayılar şöyle:
– Türkiye’nin enflasyon oranı 2020’de Merkez Bankası’nın yüzde 14,6 gayesini aşarak dünyanın en yüksek oranlarından biri haline geldi. Pandemi ile bütün dünyada ivme kazanan enflasyon dünya genelinde düşmeye başladı fakat Türkiye’de düşüş belirtisi görünmüyor. Bu ortada farklı kısımların TÜİK’in enflasyon sonuçlarına nazaran çok daha yüksek tespit ve iddiaları de bulunuyor.
– Türkiye’nin cari açık ölçüsü 2020’de 36,7 milyar dolara öteki bir hesaba nazaran 21.7 milyar dolara ulaştı. Bu düzey, 2019’daki düzeyinin yaklaşık üç katı bir ölçüsü tabir ediyor.
– Türkiye’nin toplam dış borcu 2020’de 440 – 450 milyar dolara yahut ulusal gelirinin yüzde 62’sine ulaştı. Türkiye’nin dış borcuna dair sayılar da tartışmalı bir durum oluşturuyor.
– Türkiye’nin brüt döviz rezervleri 2020’de 95 milyar dolara düştü ve net rezervleri negatife döndü. Aylık olarak değişen bir rezerv hareketi olmasına ve swap süreçlerine karşın durum bugünlerde de negatif görünüyor.
– Türk lirası, 2020’de dolar karşısında bedelinin yüzde 20’sinden fazlasını kaybederek tarihi en düşük düzeylere ulaştı. Son günlerde siyaset faizi sebebiyle kur yine hareketlenmiş görünüyor. Ayrıyeten, piyasada mevcut kurun çok üstünde fiili bir döviz kuru oluştuğuna dair de piyasa haberleri dolaşıyor.
– Türkiye hem iç hem de dış siyasetteki tansiyonlar nedeniyle siyasi belirsizlik ile karşı karşıya. Bu da ekonomik itimadı olumsuz etkiledi.
Bu problemler Türkiye’nin ekonomik istikrarı için tehdit oluşturuyor ve acil ıslahatlar gerektiriyor. Lakin Türkiye’nin IMF’den yeni kredi aramasının önünde bir grup pürüzler var:
– Siyasi İrade:
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, IMF ile yeni bir muahedeye karşı olduğunu tekraren lisana getirdi ve muhalefeti bu türlü bir hareketi desteklediği için eleştirdi. Erdoğan, geçmişte IMF’yi Türkiye’ye koşullar dayatmakla suçladı ve Türkiye’nin borçlarını IMF’nin yardımı olmadan geri ödemeyi başardığını söyledi.
– Kamuoyu:
Türk halkının çoğunluğu IMF ile yeni bir muahedeyi desteklemiyor. Yakın vakitte yapılan bir anket, Türklerin yüzde 75’inin bu türlü bir harekete karşı çıktığını ortaya koydu. Mümkün ki siyasi takımlar, IMF ile mutabakat öncesinde yeni bir kamuoyu araştırması yaptıracaklardır.
– Alternatif finansman kaynakları:
Türkiye, Katar üzere öbür ülkelerden ve milletlerarası pazarlardan finansman arıyor. 2020’de Türkiye, Katar ile 15 milyar dolarlık bir döviz takas mutabakatı imzaladı ve memleketler arası yatırımcılara 9 milyar dolarlık tahvil ihraç etti. Bilhassa Swap (İkili para takası) konusunda ve Swap için belirlenen kur konusunda da farklı sayılar söylem ediliyor.
IMF nedir ve hangi duruma sahiptir?
IMF, Türkiye’nin de dahil olduğu 190 üye ülkesi olan milletlerarası bir finans tertibidir. Her üye üzere, her yıl aidat ödediğimiz bir yapıdır. Misyonu global ekonomik istikrarı teşvik etmektir. IMF, ekonomik zorluklarla karşı karşıya olan ülkelere kısa vadeli krediler ve teknik yardım sağlamaktadır.
IMF, yaklaşık 713 milyar SDR (yaklaşık 1 trilyon ABD doları) kredi kapasitesine sahip bir finans kuruluşudur. Bu ödünç verme kapasitesi iki bileşenden oluşur: Kotalar ve SDR’dir ( Özel Çekme Haklarıdır / Special Drawing Rights).
SDR’ler IMF tarafından oluşturulan memleketler arası bir rezerv varlıktır. Fizikî bir para ünitesi değil, memleketler arası borçları ödemek için kullanılabilecek bir defter tutma girişidir.
2021’de IMF, üye ülkelere yaklaşık 123 milyar SDR (yaklaşık 157 milyar ABD doları) kredi sağladı. Bu, IMF’nin tek bir yılda yaptığı en büyük kredi ölçüsü oldu.
Türkiye IMF’den yeni bir kredi talep ederse, IMF muhtemelen karşılığında bir dizi ekonomik ıslahat talep edebilir. Bu ıslahatlar şunları içerebilir:
– Ekonomik ıslahatlar:
IMF, Türkiye’den enflasyonu azaltmak, cari açığı azaltmak, dış borcu yönetmek, döviz rezervlerini artırmak ve döviz kuru oynaklığını önlemek için ekonomik ıslahatlar uygulamasını gerektirebilir. Bu ıslahatlar ortasında para siyasetinin sıkılaştırılması, bütçe disiplininin sağlanması, vergi sisteminde ıslahat yapılması, bankacılık bölümünün güçlendirilmesi ve yapısal ıslahatların uygulanması yer alabilir.
– Siyasi ıslahatlar:
IMF ayrıyeten Türkiye’nin siyasi meçhullüğü azaltmak, demokratik kurumları güçlendirmek, hukukun üstünlüğünü korumak ve insan haklarına hürmet göstermek için siyasi ıslahatlar uygulamasını gerektirebilir. Bu ıslahatlar ortasında yargı bağımsızlığının sağlanması, basın özgürlüğünün korunması, muhalefetin güçlendirilmesi ve dış siyasette diyaloğun artırılması yer alabilir.
Son devirde IMF, muahede yapacağı ülkenin sürdürülebilir, çevreci ve iklim değişikliği ile uğraş üzere siyasetler yürütmesini de muahede kaidelerine dahil ettiği görülüyor.
Bu ıslahatlar Türkiye’nin ekonomik istikrarını sağlamak için gerekli olacak, lakin Türkiye’nin egemenliğinin ihlali olarak da algılanıyor. Sonuç olarak, Türkiye’nin IMF’nin tüm taleplerini kabul etmeye istekli olması pek ihtimal dahilinde görünmüyor.
Ancak, yeni kabine ile birlikte faiz artırımına ve ortodoks siyasetlere da karşı olan siyasi iktidar beklenen ki IMF konusunda da farklı bir yaklaşım içinde olabilir. Bu görüş kapalı kapılar arkasında konuşulduğu söyleniyor.
IMF ile muahede yapılırsa bir kaç bahis tartışılmaya başlanacaktır:
IMF, Türkiye’ye ne kadar kredi verebilir?
Bu bahiste iki radikal örnek var. IMF , 2010 yılında Yunanistan’a 110 milyar dolar kredi sağladı. Yunanistan’ın 8 milyon nüfusuna karşılık, Türkiye’nin nüfusu 80 milyon civarındadır. Yunanistan’ın 200 milyar dolar ulusal gelirine karşılık, Türkiye’nin 780 milyar dolarlık ulusal geliri bir kıyas olabilir. Öteki örnek ülke ise 1986 yılında Meksika’ya verdiği 50 milyar dolarlık kredi gösterilebilir. Kulislere nazaran, iki yıl evvel IMF ile temas sağlandı 150 milyar doların üzerinde bir kredi Türkiye’ye önerildi.
– Öbür bahis ise krediye uygulanacak faiz oranı ne olacak?
IMF’nin kredileri için uyguladığı faiz oranları çoklukla piyasa faiz oranlarının altında belirleniyor. Ayrıyeten Kredi Risk Primi de bu kredilerde uygulanmıyor. Son periyotta yabancı kredi kuruluşlarının Türkiye için uygulanan CDS (Credit Default Swap / Kredi Risk Primi) oranı 2022 yılında 885 puanı aşmıştı. Tekrar de IMF, kredinin vadesine, ülkenin durumuna, kredi ölçüsüne nazaran ikili görüşmelerde ele alınıp cazip bir faiz oranında muahede sağlayacaktır.
– Pekala, IMF ile stand-by yahut farklı bir muahede sağlandığında, “Kanal İstanbul” üzere projelerin yapılmasına mani olabilir mi?
Bu tıp projeler de, bütçe istikrarı, yapısal ıslahatlar, gelir dağılımı, toplumsal refah bakımından kıymetlendirilerek karar verilebilecek bir durumdur. Kanal İstanbul, istihdamı artıracak niteliklere sahip bir proje olması sebebiyle, kesinlikle masada tartışılacak bir husus niteliğindedir.
– IMF, Türkiye’deki kamuoyu algısını yönetebilecek mi?
IMF’nin imajı yalnızca Türkiye’de değil, pek çok ülkede olumsuz bir algıya sahiptir. Türkiye ile bir muahede çerçevesinde, öteki ülkelerde yaptığı üzere olumlu algı için farklı nitelikte halkla bağlar projelerini hayata geçirebilir.
– IMF mutabakatlarının çarpan tesiri?
Çarpan tesiri, bir IMF kredisinden kaynaklanan ekonomik faaliyetteki artıştır. Çarpan tesirinin 1,5 ile 2 ortasında olduğu kestirim ediliyor, bu da Türkiye’nin IMF’den aldığı her 10 milyar dolar ile birlikte 15 – 20 milyar dolar daha görmeyi bekleyebileceği manasına geliyor. Çarpan tesiri direkt yabancı yatırımcı, başka yatırım fonları ve borsa yatırımcısını etkileyebilir.
Peki, Türkiye IMF ile anlaşır mı?
Türkiye ile IMF ortasında yeni bir mutabakat mümkün fakat pek muhtemel görünmüyor. Hem Türkiye’deki hem de IMF’deki durum, iki tarafın mutabakata varmasını zorlaştırıyor. Türkiye’nin ekonomik sıkıntıları var lakin IMF’den kredi almak istemiyor IMF’nin borç verme şartları var lakin Türkiye bunları kabul etmek istemiyor. Bu durumda Türkiye’nin ekonomik istikrarını sağlamak için kendi başına bir tahlil bulması gerekiyor. Aksi takdirde ileride daha da büyük sıkıntılarla karşılaşabilir.
Nerede ikilem varsa, orada fıkra da vardır: IMF heyeti bir Afrika ülkesine gidip, hükümet yöneticileriyle görüşmek istiyor. Devlet lideri soruyor, siz kimsiniz? Onlar da “Biz dostuz!”… Lider tekrar soruyor: “Peki, benim düşmanım kim?” IMF heyeti gülümseyerek yanıt veriyor: “Düşmanınız da biziz”…
onedio.com
