Merkez Bankası’nın 27 ay sonra birinci faiz artırımını 22 Haziran tarihli toplantısında gerçekleştirmesi bekleniyor. Toplantıya ait iddialar yüzde 12’den yüzde 40’a kadar çıkarken, yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan, ilk imtihanını verecek.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Konseyi (PPK), yarın saat 14.00’de faiz kararını açıklayacak. Beklentiler, Merkez Bankası’nın Mart 2021’den sonra birinci sefer faiz artırımına gitmesi tarafında.
TCMB’nin son faiz artırımını yaptığı Mart 2021’de siyaset faizini 200 baz puan artırarak yüzde 17’den yüzde 19’a yükseltilmiş, kararın akabinde Başkan Naci Ağbal görevden alınmıştı. Ağbal yerine ise kararı “Bu operasyonu kim ismine çektiniz” manşetiyle sert bir halde eleştiren Yeni Şafak’ın köşe yazarı Şahap Kavcıoğlu getirilmişti.
Faiz varsayımları yüzde 12’den yüzde 40’a uzanıyor
Merkez Bankası’nın siyaset faizini yükseltmesi tarafında görüş birliği olsa da, faiz artırımının boyutuna dair kestirimler geniş bir aralıkta değişiyor. AA Finans’ın PPK anketinde faiz kestirimleri yüzde 12 ile yüzde 30 aralığında, Reuters’ın anketinde ise yüzde 12,5 ile yüzde 30 aralığında gerçekleşmişti. AA anketinde medyan varsayım yüzde 19,25, Reuters anketinde yüzde 20 düzeyinde.
Merkez Bankası’nın “Piyasa Beklentileri Anketi” datalarında ise siyaset faizi beklentisi yüzde 17,5 olarak tespit edilmişti. Global bankaların TCMB’ye ait iddialarında de ayrışma görülüyor. ABD merkezli banka Goldman Sachs’ın siyaset faizinin tek seferde yüzde 40’a çıkarılacağı istikametindeki beklentisi, öbür varsayımlardan radikal bir formda ayrışıyor.
JP Morgan, Bank of America, Citibank faizin yüzde 8,5’ten yüzde 25’e, Morgan Stanley ise yüzde 20’e çıkarılacağı görüşünde. Standart Chartered’ın faiz öngörüsü ise yüzde 14 düzeyinde. Moody’s ise faizin yüzde 25-30 aralığında olmasını bekliyor.
Erdoğan faiz tavrını değiştirmedi
Faiz varsayımlarında geniş bir aralık olmasının en değerli nedenlerinin başında yeni Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan‘ın sözel yönlendirme yapmaması ve para siyasetine dair konuşmaması geliyor. Para siyasetine dair en somut tabir AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘dan gelmişti. Erdoğan, faiz konusundaki tavrının değişmediğimi ima ederek; “Tabii birtakım arkadaşlar ‘Cumhurbaşkanı faiz siyasetlerinde önemli bir değişime mi gidiyor’ üzere bir yanılgının içine düşmesin. Ben burada aynıyım. Fakat Hazine ve Maliye Bakanımızın şu andaki fikri noktasında, biz olağan kendisine burada atacağı adımları hızla, rahatlıkla Merkez Bankası’yla birlikte atmasını kabullendik, ‘hayırlı olsun’ dedik ve bu biçimde de enflasyonu tek haneye düşürmekteki kararlılığımızı da bildirdik.” demişti.
Ekonomi kökenli olan Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ise bu hafta yaptığı açıklamada “Faiz kararında güncelleme muhtaçlığı doğabiliyor” diyerek değişim sinyali vermişti.
MHP lideri Devlet Bahçeli de, partisinin 20 Haziran 2023 tarihli toplantısında, faizlerin artırılmasına yeşil ışık yakarak, “MHP’nin faize karşı bakışı muhakkaktır, değişmemiştir. Teorik ve pratik uygulamada faiz artışı, yatırımı caydıran, üretim çarkına çomak sokan, kredi muhtaçlığını pahalılandıran politik bir tercihtir. Fakat Türkiye’nin ekonomik istikrarı elde etmesi için alınması gereken kısa devirli ve bazen de can yakan önlemler vardır, bugünkü külfete katlanmak kaçınılmaz hale gelmektedir” tabirlerini kullanmıştı.
Ekonomistlerin beklentisi yüzde 20 seviyesinde
T24’e değerlendirmelerde bulunan finans piyasaları uzmanı İris Cibre, 1000-15000 baz puanlık faiz artırımı beklerken, ekonomist Güldem Atabay ise faizin yüzde 20-25 düzeyine çıkarılacağını iddia ediyor.
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi iktisatçı Prof. Dr. Kamil Yılmaz ise Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek‘in geçen hafta cuma günü bankalarla yaptığı toplantının akabinde çıkan kulis bilgilerinin faizin yüzde 16 – yüzde 18 aralığında olacağını işaret ettiğini belirterek “Bu faiz oranının yerli ve yabancı yatırımcıları TL varlıklara geri dönmeye ikna edecek düzeyden çok daha aşağıda olması ‘light ortodoks’ siyasetin bile uygulanmasında zorluklar olduğu manasına gelir” yorumunu yaptı.
“En az yüzde 25’e çıkarılmalı”
Yılmaz, Mehmet Şimşek’in enflasyonu tek haneye düşürmek için siyaset faiz oranını iç talebi daraltacak bir düzeye çıkartacak “sert ortodoks” siyaset uygulaması gerektiğini söyledi. Yılmaz, “Sonbahardan itibaren döviz ıstırabının geri gelmesi kaçınılmaz. Bu taraftaki beklentileri kırmanın tek yolu Haziran’da faizi en az yüzde 25’e çıkarmak ve Temmuz ve Ağustos’ta gelecek artışlarla birlikte yaz sonunda siyaset faiz oranının yüzde 35-40’ın civarında olacağının sinyalini vermek.” dedi.
“Faiz artırımlarında yavaş kalınmasına piyasadan olumsuz reaksiyon gelebilir”
İris Cibre, faiz kararının çok kıymetli olduğunu vurgulayarak “Mesela 500 baz puan artırılması ‘Süreç çok yavaş ilerleyecek’ halinde yorumlanır. Lakin beklediğimiz oranlarında artış gelirse sıkı para siyasetine, ortodoks siyasetlere geçiş daha süratli olacaktır. Enflasyonun yavaşlamasıyla, sakinlik devrine geçilecek, kurun dengelenmesi ve piyasalardaki kredi transfer sisteminin tamiri çok daha süratli olacaktır. Sene sonuna kadar stabilizasyon olursa seçimlere daha yumuşak bir enflasyon ve kurla gitme ihtimali artacaktır. Çok yavaş gidilmesi piyasalarda risk olarak algınacaktır. Kur da enflasyonun da üzerinde sert hareketler yapabilir, zati Ağbal periyodundan ötürü korkan yabancının girişi sekteye uğrayabilir” açıklamasını yaptı.
“PPK metni inandırıcı olmalı”
Atabay ise Erkan’ın para siyasetine dair görüşlerini açıklamaması nedeniyle basında çıkan kulis haberler ile iddialar yapıldığını belirterek “PPK metni çok değerli. Metin inandırıcı olmalı, enflasyonla çaba ve faiz artırımlarına devam edilecek bildirisi verilmeli” diye konuştu.
Ekonomistler, yeni Merkez Bankası Lideri Hafize Gaye Erkan’ın geniş bölümlerce tanınmadığı için faiz kararı ve karar sonrası yayımlanacak metnin Erkan’a dair görüşlerin biraz daha netleşmesini sağlayacağını düşünüyor. Cibre, Erkan’a dair “pozitif” olduğunu belirterek “Kendisi misyona gelir gelmez PPK toplantısı olması şansızlık yaratıyor olabilir. Kısa bir müddette raporları inceleyecek, datalara bakacak, TCMB çalışanıyla tanışacak… O şansızlığı yaşadı. PPK metniyle birlikte sonrasında açıklamalar yapacaktır diye düşünüyorum.” ifadelerini kullandı.
“Kavcıoğlu misyondan uzaklaştırılmalı”
Güldem Atabay, Bakan Şimşek’in ve Hafize Gaye Erkan’ın misyon müddetlerini tamamlama ihtimalini düşük görüyor. Atabay, Erdoğan’ın faize ait yaptığı açıklamayı gündeme getirerek “Bu sistemde son karar Erdoğan’ın oluyor” şeklinde konuştu.
Kamil Yılmaz, yeni iktisat idaresinin itimat vermesi için yarın açıklanacak faiz kararının kıymetli olduğuna dikkat çekerek “Önden gelecek güçlü bir faiz artışının akabinde Bakan ve Başkan’ın geçmişte yükselen enflasyona karşın siyaset faizini indirmekten imtina etmeyen PPK üyelerinin tamamını bir an evvel değiştirmeleri gerekir. Bu da yetmez. Bir an evvel BDDK lideri (Şahap) Kavcıoğlu’nun da vazifeden uzaklaştırılması sağlanmalıdır” ifadelerini kullandı.
Ekonomistler, faiz kararının tek başına kâfi olamayabileceğini, bankalara uygulanan regülasyonların da kademeli olarak kaldırılması gerektiğinin altını çizdi.
“Piyasa faizlerini aşağıya çekebilir”
Faiz kararının piyasa faizlerine tesiri de merakla bekleniyor. Merkez Bankası bilgilerine nazaran 3 aya kadar vadeli TL mevduatta ortalama faiz 9 Haziran haftasında yüzde 39,42’ye kadar yükseldi. Mevduat faizi, 2022’nin sonunda yüzde 24 düzeyindeydi. 9 Haziran haftasında gereksinim kredisi faizi yüzde 40’ın üzerinde konumlanırken, tüketici kredisi faizi yüzde 36,6, taşıt kredisi faizi ise yüzde 32,5 düzeyinde.
Piyasa faizleri uzun müddettir siyaset faizinden radikal bir biçimde ayrıştığı için Merkez Bankası’nın yapacağı faiz artırımının piyasa faizlerinde büyük bir değişim yaratması beklenmiyor. Fakat siyaset faizinin piyasa faizlerini aşağıya çekebileceğini belirten Cibre, “Kredi faizlerinin yükselmesi mevduat faizlerini aşağıya çekebilir. Şu anda negatifde olan ticari kredi-mevduat faizi marj olağana dönebilir. Piyasa olumlu reaksiyon vereceğinden siyaset faizi olması gereken yerlere gelirse piyasa faizleri aşağı taraflı seyir izleyebilir, getiri eğrisi bilakis dönebilir. Tahviller zorlama olmadan sahiden ilgi görmeye başlayacaktır.” değerlendirmesini yaptı.
“Ticari kredi kanallarının açılması beklenir”
Yılmaz ise faiz kararının piyasa faizlerine tesirini şöyle kıymetlendirdi:
“Faiz artışıyla birlikte hali hazırda yüksek olan tüketici kredi faizleri üzere faizler görece az etkilenecektir. Lakin daha düşük düzeylerde olan kamu iç borçlanma ve ticari kredi faizlerinin çok daha önemli bir halde etkilenmesini beklerim. Gerçi kamu iç borçlanma faizlerinin son iki ihalede yüzde 9’lardan yüzde 18’lere çıktığını biliyoruz. Şayet siyaset faizi bu düzeyin üzerinde ilan edilirse kamu iç borçlanma faizlerinin daha da yükselmesi beklenir. Ticari kredi faizlerindeki artış ise piyasalarda olumsuz bir tesir yaratmayacaktır; Faizin yükselmesi ve beklenen enflasyonun üzerine çıkması sonrasında tıkanma noktasına gelen ticari kredi kanallarının bir nebze açılması beklenir.”
Hangi faiz oranlarını etkiliyor?
Merkez Bankası’nın faiz kararı başta kredi kartı ve kredili mevduat hesabı faizi olmak üzere gereksinim ve ticari kredi faizi limitlerini direkt etkiliyor. Bankaların ticari kredi faizinde referans faiz oranının 1,4 katını aşılması durumunda yüzde 20, 1,8 katı aşılması durumunda ise yüzde 90 oranında menkul değer alma mecburiliği bulunuyor.
Geçmiş kararlar
Merkez Bankası’nın son faiz indirimi 6 Şubat’ta gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde gelmiş ve faiz 50 baz puan aşağı çekilerek yüzde 8,5’e düşürülmüştü. Şahap Kavcıoğlu Mart 2021’de vazifeye geldikten sonra eylül ayına kadar faiz oranlarında değişikliğe gitmemişti. Eylül ayında 100 baz puanla başlayan faiz indirimleri 2022 sonuna kadar sürmüş ve faiz yüzde 14’e çekilmişti.
Ancak 500 baz puanlık faiz indirimi ve kurumlara duyulan itimadın erozyona uğramasıyla Türk Lirası özgür düşüşe geçmiş, artan kur ve maliyetlerde bir arada enflasyon süratle yükselmişti. Kavcıoğlu devrindeki ikinci indirim dalgası geçen yılın ağustos ayında başlamış ve kasım ayında siyaset faizi yüzde 9 ile tek hanelere düşürülmüştü.
