İnsanların meskendeki sıkıntılara odaklanması doğaldır. Lakin daha geniş bir bakış açısına sahip olmak da kıymetlidir. Arka arda gelen şoklar -salgın, arz kısıtlamaları, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, yükselen enflasyon ve sıkılaşan nakdî ve finansal koşullar- dünya iktisadının geniş kısımlarını olumsuz etkiledi. Ülkelerin en zayıfları ve içlerindeki en savunmasız beşerler yaşamsal tehdit altında. Tüm bu şokların ekonomik kalkınma, yoksulluğun azaltılması girişimi ve hatta fakir ülkelerdeki siyasi istikrar üzerinde fecî sonuçları oldu (ve olacak).
Dünya Bankası’nın son Global Ekonomik Beklentiler raporunda açıkça ortaya çıkan bu zorluklar göz arkası edilmemelidir. Yeni DB lideri Ajay Banga’nın işi çok sıkıntı olacak.
Dünya ticaretindeki uzun vadeli yavaşlama, artan korumacılık, borç birikimi ve berbatlaşan iklim kriziyle güzelce ağırlaşan bu şokların sonuçlarına ait DB’nın tanımı içler acısı. Haklı olarak “polikriz” (çoklu kriz) olarak isimlendirilebilecek trend, “yükselmekte olan ve gelişmekte olan ülkelerde kalkınmada kalıcı bir gerilemeye neden olmuştur ve bu gerileme öngörülebilir gelecekte de devam edecektir. 2024’ün sonunda, bu ekonomilerdeki ekonomik aktivitenin pandemi arifesinde öngörülen düzeylerin yaklaşık yüzde 5 altında olması bekleniyor.”
Daha da berbatı, en yoksul ülkelerin üçte birinden fazlasında kişi başına düşen gelir 2024’te 2019 düzeylerinin altında olacak. Bugünün felaketleri geleceğe yayılacak ve bu gezegen bir kuşağı kaybetmek üzere.
Uzun vakittir olduğu üzere, Doğu Asya ve Güney Asya’nın nispeten âlâ performans göstermesi bekleniyor. Lakin başta Latin Amerika ve Sahra-altı Afrika olmak üzere diğer yerlerdeki performansın zayıf olacağı kestirim ediliyor. Lakin Asya’nın performansının bile daha uzun vadeli bir perspektife oturtulması gerekiyor. Rapor, Çin olmadan, yükselen ve gelişmekte olan ülkelerde kişi başına düşen gelirin, son on yılın ortasından bu yana yüksek gelirli ülkelere nazaran sakinleştiğini gösteriyor. Düşük gelirli ülkelerde kişi başına düşen izafî gelir daha da uzun mühlet sabit kaldı. Özetle, 21ci Yüzyılın başında bizi umutlandıran global eşitsizlikteki daralma durmuş görünüyor.
Göreli milli gelirlerdeki bu uzun vadeli sakinliğin nedenleri çok sayıda ve karmaşıktır. Nedenler, global şartların bozulması yanı iç siyasette da yatıyor. Fakat faktörlerden biri artan korumacılık ve dünya ticaretinin büyümesindeki yavaşlama olmalı. Dünya ticaret hacmi 1970 ile 2008 ortasında yılda ortalama yüzde 5,8 oranında büyürken, gayri safi yurt içi hasıla büyümesi ortalama yüzde 3,3 oldu: ticaret, büyümenin motoruydu. 2011 ile 2023 ortasında, dünya ticaretinin ortalama büyümesi sadece yüzde 3,4 olurken, global GSYİH’nın büyümesi yüzde 2,7’ye düştü.
Bu globalleşmeden uzaklaşma değil. Ancak bu muhakkak kimilerinin artık “yavaş globalleşme” (Slowbalization) dediği şey.
Ancak bugün, en göz korkutucu zorlukların birden fazla finansaldır. Bilhassa düşük gelirli ülkelerin uzun vadeli borç birikimi, yüksek faiz oranları ve çalkantılı kredi piyasaları ile etkileşime girip önemli borç problemleri yaratmaya aday. Her zamanki üzere, bu şartlar yalnızca daha yüksek faiz maliyeti değil tıpkı vakitte kıtlaşan arzı da içeriyor: kredi bir kere daha aslanın ağzında.
Bu nedenle rapor, yükselen ve gelişmekte olan her dört iktisattan birinin artık fiilen memleketler arası tahvil piyasalarına erişimini kaybettiğine dikkat çekiyor.
Sıkılaştırıcı kredi şartlarının tesirine ait sunulan ispatlar hem çarpıcı hem de rahatsız edici. Şubat 2022’den bu yana, C kredi notlu borçlular için borçlanma maliyeti harika bir yüzde 14,4 arttı. Sonuç olarak, bu ülkeler için 2023 büyüme iddiası bir yıl evvelki yüzde 3,2’den artık yalnızca yüzde 0,9’a düştü.
En fakir ülkeler üzerindeki borç baskıları yeni bir olgu değil. Düşük gelirli ülkelerde bütçe gelirleri içinde kamu borcu hizmeti için yapılan net faiz ödemeleri, salgından bu yana sadece değerli ölçüde artmakla kalmadı, birebir vakitte tüm yükselen piyasa ve gelişmekte olan ülke ortalamasının üzerinde kaldı. Önemli bir borç tekrar yapılandırması gerekiyor. Alacak feragatinin birçok o denli ya da bu türlü Çin’den gelmek zorunda kalacak. Bugün, dikkat alımlı bir formda, düşük gelirli ülkelerin Paris Kulübü’nün yüksek gelirli üyelerine olan borcu, başta Çin olmak üzere Paris Kulübü dışındaki ülkelere olan borcun yarısından daha azına indi.
Finansman ve borç konusundaki durum vahim. Acil ve esaslı bir değişiklik olmaksızın çok yoksulluğun ortadan kaldırılmasına imkan yoktur. Birebir şey, iklim değişikliğinin tesirlerinin hafifletilmesi ve yeşil iktisada dönüş için gerekli yatırımlar yapılacaksa da geçerlidir. Kredi notu düşük olan fakir ülkelerin meselelerinin özel bölüm tarafından tek başına çözülmesi de düşünülemez. Acil, tesirli ve cömert hareket için vakit bitiyor.
Kaynak: Developing countries have hit the financial rocks
