Çin kendi eşik-altı altyapı kredisi krizini yarattı ve artık kendisini kurtarmaya çalışıyor. Kurtarma eforları, Çin’in çok kıymetli ve savlı Jenerasyon ve Yol Teşebbüsü (KYG) çerçevesinde Pekin’in trilyon dolarlık global altyapı inşa etme hayalinin karaya oturmasıyla başlıyor. KYG’nin ikincil gayesi olan gelişmekte olan dünyada tesir artırma uğraşı için verilen krediler geri dönmüyor, verimli ekonomik sonuçlar da üretemiyor. Çin ve gelişmekte olan ülkelerin derinleşen borç sıkıntıları, Batı’nın gelişmekte olan ekonomilere daha âlâ bir alternatifle yaklaşması için bir fırsat sunuyor.
Çin KYG kapsamında, birden fazla vakit kıymetsiz (junk) tahvillerle finanse edilen, birçok ekonomik manada gereksiz, zayıf risk planlaması ve saklılıkla örtülü milyar dolarlık altyapı kredileri verdi. Ödeme gücünden mahrum ve yolsuzluk konusunda uzun bir geçmişe sahip olan, nakit açısından yoksul gelişmekte olan ülkeler bilhassa savunmasızdı.
Dünya Bankası ve öteki birtakım kurumlardaki araştırmacıların yakın tarihli bir raporu, Çin’in bu kapsamda batan kredileri için 240 milyar dolarlık kurtarma paketi finanse ettiğini gösteriyor.
Bu global mega projeler için ucuz Çin parası üzere görünen borçları alan pek çok ülkenin artık geri ödememe riskiyle karşı karşıya kalması şaşırtan değil. Şeffaflık ve risk idaresi eksikliği ve yolsuzluğu engellemek için geçerli denetimlerin olmaması, proje başarısızlığının tohumlarının atılmasında faal oldu.
Öyleyse Çin neden bu batık projeler için kurtarma paketleri hazırlıyor? Memleketler arası kurtarma kredisi risklidir. Lakin yeni raporun muharrirlerinden birinin açıkladığı üzere, “Pekin nihayetinde kendi bankalarını kurtarmaya çalışıyor.” Pekin’in yırtıcı yatırımları, artık düzeltmeye çalıştığı meselelere neden oldu.
Kurtarma kredileri tıpkı vakitte gaye ülkeye daha fazla borç bindiriyor. Milletlerarası Para Fonu kurtarma kredileri çoklukla ortalama %2 civarında faiz talep ederken, Çin’inkiler çoklukla %5 civarında bir oran taşıyor ve bu esasen ödeme yapmakta zahmet çeken ülkeler için kıymetli bir yük. Bu ikili borç, Güney Yarımküre boyunca Çin’e bağımlılığı artırıyor.
Olayların bu mecraya dönüşeceği iddia edilebilirdi. Çin, kredileri geri ödeme kapasitesi olmadığını bildiği ülkelere onlarca, hatta yüz milyarlarca dolar borç verdi. Büyük altyapı projelerine gücü yetmeyen ülkeleri seçti ve onları iç siyasette prim yapacak formda tasarlanmış devasa, borç yüklü projelere kaydettirdi. Bu, Pakistan, Ekvador, Umman, Mısır, Venezüela, Kenya ve Sri Lanka üzere kurtarma kredisi alan ülkeler başta, büyük ölçüde çok savlı Nesil ve Yol projeleri nedeniyle borç ıstırabı yaşayan ülkelerde açıkça görülüyor.
Ayrıca Çin, büyük yolsuzluk ve kleptokrasi sıkıntıları olan ülkelerde muazzam borçlanmayı teşvik etti. Pekin ve Çinli şirketler yolsuzluk, rüşvet, komite ve zimmete para geçirmekle suçlandı. Yolsuzluk savları, Çinli yetkililerin yüksek profilli skandallarda merkezi roller oynadığı Malezya ve Kenya üzere birçok ülkede KYG’nin değerli bir özelliği olmuştur.
Bu kredilerdeki 240 milyar dolarlık ziyanı bir “kurtarma” olarak isimlendirmek, niyeti kaçırıyor. Merkezi, planlı bir iktisat olarak Çin, bu yüksek faizli krediler için diğer bir aktörü suçlayamaz. Bu Pekin’in kendi hatası.
Gerçekten de Çin, büyük KYG kredilerini geri ödemenin bir yolu olarak bağımlı ülkelerde kritik hammaddelere erişimini sağladı. Örneğin Gine’de Çin, boksit üretimini teminat alarak ülkenin toplam GSYİH’sının %200’ü kıymetinde krediler verdi. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde Çin, çok az gerçek altyapı inşa etmiş olmasına karşın, milyarlarca dolarlık altyapı kredilerine karşı ülkenin kritik kobalt ve bakır üretiminin büyük bir kısmını alıyor.
KYG’nin borç alan ülkeler için kalkınmaya katkısı vasat seviyedeydi. Her başarılı liman, elektrik santrali ve otoyolun bedeli çökmekte olan barajlar, boş havaalanları, hiçbir yere gitmeyen demiryolları ve felç edici borçlar olmuştur. Projeler çoklukla son derece optimist olan gelir projeksiyonlarını karşılayamadı. KYG boyunca dokunmuş, Çin’in zımnen teşvik ettiği şeffaflık eksikliği ve yaygın yolsuzluk ağı oluştu.
Pekin’e bağımlılık – ve hasebiyle Çin’in global siyasetlerine jeopolitik dayanak – KYG’nin bir öbür ana itici gücüdür. KYG bütçesi ve Çin’in gibisi kalkınma fonlarından sağlanan kaldıraç, tüm Afrika ve Latin Amerika’yı bağımsız Tayvan’a karşı tavır almasını sağladı.
KYG, tasarım açısından tehlikeli ve uygulamada kusurlu olsa da, gerçek ve acil bir ihtiyacı karşılıyor. Gelişmekte olan dünya, muteber, güzel inşa edilmiş ve modernize edilmiş altyapıya acil gereksinim duyuyor. Bu, sayısız ülkenin neden zahmetli finansman kurallarını kabul etmeye istekli olduğunu açıklamaya yardımcı olur.
KYG’nin başarısızlıkları, Batı’nın Çin’e üretken, yeterli inşa edilmiş ve rekabetçi bir alternatif sunması için fırsat sağladı. Çin, kendi ziyanına yüksek risk alma stratejisinde sınıfta kalıyor. ABD ve müttefikleri, şeffaflık, şartlılık ve sürdürülebilir borç, kalkınma altyapısının ve finansmanının temel direkleri olduğunda, sonuçların daha güzel olacağını ve vatandaşların kazanacağını kanıtlamalı.
Pekin’in süratli nakit tekliflerine karşı koymak sıkıntı ancak imkansız değil. ABD ve müttefikleri altyapı finansmanını hızlandırırsa, muhtemelen Çin’in borçla beslenen gölgesinden çıkmaya hazır önderler ve vatandaşlardan oluşan anlayışlı bir izleyici kitlesi bulacaklar.
Kaynak: China Is Bailing Out Its Bad Bets, and Handing the West a Geopolitical Opening
