Türkiye’de 27 Ekim 2003’te devreye giren Ferdi Emeklilik Sistemi’nde (BES) 20’inci yılını kutlamaya hazırlanıyor. 20 yılda BES’te toplam fon büyüklüğü 614,7 milyar lira iştirakçi sayısı ise 8 milyon 356 oldu. 2017 yılında çalışanların, patronları tarafından BES’e dahil edilmesine imkan tanıyan Otomatik İştirak Sistemine (OKS) geçildi. İştirakçi sayısının 7 milyon 131 bin olduğu OKS’de ise fon büyüklüğü 48,7 milyar lira olarak kayıtlara geçti.
Toplam fon büyüklüğünün 539 milyar 785 milyon lirası iştirakçilerden gelirken sistemdeki devlet katkısı 74 milyar 915 milyon lira oldu. BES’e uygulanan devlet katkısı da bu yıl yüzde 25’ten yüzde 30’a yükseltilmişti. Emeklilik Nezaret Merkezi (EGM), 2022 sonu prestijiyle sistemdeki iştirakçi sayısı 7 milyon 801 bin 305 oldu. Bu süreçte BES fonlarında en tanınan ve tercih edilen fon daima altın ve değerli maden fonları oldu. Böylelikle BES tarihinde birinci kez pay senedi yatırımları altın yatırımlarını geride bıraktı.
Konuyu BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş, ile konuştuk. Kişisel emeklilik sisteminde altın ve değerli madenler fonları 2013 yılından sonra kurulmaya başlandığını hatırlatan Aktaş, “O vakitten bu yana da altın ve değerli madenler fonları daima olarak büyüdü. Bunda hem halkın klasik bir yatırım aracının sistemde bulmasının hem de bu yatırım aracına hiçbir yerde bulunmayan bir getirinin devlet katkısı olarak sunulması tesirli oldu” dedi.
“BORSADAKİ RALLİ PAY FONLARINI ÖNE ÇIKARDI”
2021 Aralık ayına kadar da altın fonları getiri açısından pay senedi fonlarını geride bıraktığını söyleyen Zeynep Candan Aktaş, “Ancak daha sonra pay senetleri piyasasında başlayan ve hala içinde olduğumuz yükselen trend pay yatırımını giderek öne çıkardı. BES havuzunda ekseriyetle %10-15’i geçmeyen pay senedi yatırımları birinci sefer %27’i aşarak altın ve değerli maden yatırımının üstüne çıktı” diye konuştu.
BES’TE PAY TERCİHİNİN ARTMASININ NEDENLERİ
BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş, İştirakçilerin pay senedi tercihinin artmasında tesirli olan faktörleri şöyle sıraları:
-Uzun yıllar fon dağılım değişikliği yapmayan ve ‘zarar ettirmez’ denilerek önerilen fonlar, bilhassa faizlerin baskılandığı bu son iki yıllık devirde gerçek olarak ziyan ettirdi. Bunu gören iştirakçilerin getiri arayışı artarken, pay senedi piyasasının yükselişi iştirakçileri risk almaya ve pay fonlara yöneltti.
-Dolar/TL’nin baskılanmasıyla fiyatı dolar üzerinden hesaplanan altın fonla bu fonların dolar/TL’nin baskılanması nedeniyle getiri üretememesi sistemdeki oranının düşmesine neden oldu.
-Yüksek volatilite nedeniyle pay senedi almaktan çekinenler, daha istikrarlı getiri sağlayan pay fonlarını tercih etmeye başladılar. BES’teki iştirakçilere, sisteme aktardıkları katkı hissesi karşılığında verilen %30 devlet katkısı, pay fon tercihinin BES’e kaymasında tesirli oldu.
-18 yaş altının BES’e dahil olması çok uzun yıllar birikim yapacak yeni iştirakçileri pay senedi yatırımlarının riskini alma konusunda teşvik etti. Pay senedi piyasasının yükselişiyle desteklenen bu bakış açısı, sistemdeki mevcut iştirakçilerin da pay fonlara yönelmesine neden oldu.
-BEFAS’ın kurulmasıyla uygun getiri sağlayan diğer BES şirketlerin fonlarına yatırımın yolu açıldı. Pay senetleri piyasasında son üç yıldır devam eden çıkışta, pay senedi fonları öne çıktı ve kendilerinin en az %30’uyla pay senedi alma mecburiliği getirildi. Böylelikle sabit getirili varlıklara yatırım yapan devlet katkısı fonlarından borsaya kaynak aktarılmış oldu.
-Özellikle toplumsal medyada pay senedi paylaşımlarının yanında BES paylaşımlarının da artmasıyla sistemde olanlar fonlarını değiştirebileceklerini fark etmeye başlayıp, bunu nasıl yapabileceklerinin arayışına geçtiler. Sistemde fon dağılım değişikliği yapanların oranı %5 düzeylerinde dolaşırken halihazırda %10’lara yaklaştı.
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ (TES) GELİYOR
Ekonomide 3 yılın yol haritası olması beklenen OVP’ye nazaran yeni emeklilik sistemi geliyor. Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) 2024’ün son çeyreğinde yürürlüğe girecek. TES, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek, çalışma periyodundaki ömür standartlarını muhafazayı sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve hane halkı tasarruflarının artırılmasını amaçlayan bir sistem olarak kurgulandı.
Yeni sistemde çalışanlar açısından bir hak kaybı kelam konusu olmayacak. Kıdem tazminatı sisteminde brüt fiyatının yüzde 8,33’ünü kıdem tazminatı olarak alan emekçi, karma TES’te yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü patron katkısı olmak üzere toplamda yüzde 8,33’lük hakka sahip olacak. Yüzde 3’lük patron katkısı kişisel fon hesabında toplanacak.
BES BİRİKİMLERİ İLE KREDİ PERİYODU BAŞLIYOR
BES birikimi ile kredi kullanımını sağlayacak yönetmelik 28 Eylül 2023’te yürürlüğe girecek. BES’te birikimi bulunan iştirakçiler, bankalardan kullanacakları krediler için ilgili BES mukavelesinden kaynaklı alacaklarını kredi müddetiyle sonlu olmak üzere bankaya devredebilecek ve muhtaçlıkları olan finansmana daha rahat erişim sağlayabilecek. Bu süreçte, Emeklilik Nezaret Merkezi tarafından geliştirilecek merkezi bilgi sistemi vasıtasıyla paydaşlar tarafından gerekli sorgulamalar yapılacak ve alacağın evresi mukavelesinin onaylanması ile iştirakçinin BES kontratlarından doğan birtakım hakları, kredi yükümlülükleri tamamlanana kadar bankaya devrolacak.
(BES tarihinde birinci sefer pay yatırımı altını geçti/Birol Bozkurt-DÜNYA)
