Son haftalarda Türkiye’de kredi musluklarının sert bir halde kesilmesi vatandaşları ve şirketleri zorlamaya başladı.
Türkiye’de iktisat idaresi 14 Mayıs seçimlerinden kısa mühlet sonra kredi kartlarına nakit avans kullanımı sınırlandı. Merkez Bankası Cuma günü bu kararını geri aldı fakat BBC’ye konuşan kaynaklar, ticari kredilere erişimde meselelerin devam ettiğini söylüyor. “Döviz kurunu denetim etmeyi amaçladığı” belirtilen düzenlemenin iktisat idaresinin yaşadığı zorluğu yansıttığı düşünülüyor.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), geçen hafta başında ferdi kredi kartlarıyla nakit avans kullandıran bankaların bu süreçlere karşılık yüzde 30 oranında menkul değer tesis etmesine karar vermişti.
Bu mecburilik bankalar açısından kredi kartıyla nakit avans kullandırmayı ziyan ettikleri bir süreç haline getirdi.
Nakit avans faiz oranı direkt Merkez Bankası tarafından belirleniyor ve değiştirilemiyor.
Bugün yüzde 1,36 olan bu oran birçokları için “daha ucuz” krediye erişim imkanı sağlıyor.
Merkez Bankası’nın adımı “dövize erişimini sınırlamayı” amaçlıyordu. Fakat bu krediyi yatırımdan çok muhtaçlık için kullananların “mağdur olması” nedeniyle evvel 15 bin liralık bir üst hudut getirildi ve akabinde karar 19 Mayıs’ta büsbütün geri çekildi.
Türkiye’de banka müşterilerinin nakit avans başvusu sırasında bir taahhütnameyi onaylaması gerekiyor.
Müşteriler, bu mutabakatla bankadan alacağı krediyi “döviz, altın, repo, pay senedi, vadeli mevduat ve kripto varlıklar üzere finansal getiri sağlamaya yönelik” yatırımlarda kullanmayacağını “gerçek gereksinimine yönelik” kullanacağını taahhüt ediyor.
Ancak kredi verildikten sonra bankaların bu kredinin nasıl kullanıldığını takip etmesi mümkün değil.
İsminin açıklanmasını istemeyen bir banka müşterisi, bir müddet evvel 12 aylık vadeyle çektiği kredi kartı nakit avansıyla KASKO ve trafik sigortası ödemesini yaptığını söylüyor.
Bir diğer müşteri ise çektiği krediyle yatırım yaptığını belirtiyor:
“Banka, krediyi kullandırırken sınırlama getirdiği için bu yatırımımı meskende tutuyorum.”
Türkiye’de farklı emellerle kredi kartından nakit avans çeken çok sayıda kişi var ve kredi kartından çekilen nakit ölçüsü artıyor.
Bankalararası Kart Merkezi (BKM) bilgilerine nazaran 2023 yılının birinci üç ayında yerli kredi kartlarıyla yurt içinde toplam 183 milyar liraya yakın nakit para çekildi.
2022’nin birinci üç aylık devrinde bu ölçü 51 milyar lira civarındaydı.
Demeç veren bir başka banka müşterisi ise geçen hafta nakit avans başvurusu yapamadığını ve bugün yapması durumunda 6 ay vadeli bir teklif aldığını söylüyor.
Bankacılık kaynakları TCMB’nin düzenlemeyi geri çekmesinin akabinde, “bankaların risk iştahına göre” vade müddetlerinin değişebileceğini belirtiyor.
Merkez Bankası Pazartesi günü aldığı nakit avans kararının akabinde iki yeni karar daha aldı.
Salı günü bankalar için daha evvel gerçek şahıslar için yüzde 5 olan TL dönüşüm kuralını yüzde 10’a çıkaran Merkez Bankası, 28 Temmuz prestijiyle bu oranın yüzde 30’a yükseltileceğini açıkladı.
Bundan bir gün sonra, bankaların döviz alım limiti düşürüldü. Bankalara kelamlı olarak bildirilen düzenleme ile günlük alım limiti yüzde 25 azaltıldı.
Bankalardan, firmaların acil olmayan döviz taleplerini de vadeli kontratlara yönlendirmeleri istendi.
Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, iktisat idaresinin 14 Mayıs öncesi en kıymetli önceliğinin “döviz kurunu 20 TL’nin altında tutmak” olduğunu belirtiyor ve şunları söylüyor:
“Döviz kuru iktisadın güzele ya da berbata gittiğine dair algı yaratıyor ve en kıymetli barometre kabul ediliyor.
“Döviz kurunu denetim altında tutabildiğiniz takdirde enflasyonu denetim etmek kısmen de olsa kolaylaşıyor. Fakat iktisat idaresi bunu (Merkez Bankası’nın) rezervlerini tüketmek değerine yaptı. Son 5 hafta için 18 milyar dolarlık döviz rezervi tüketilmişti. Seçim haftasında 9 milyar dolar rezerv erimiş oldu, brüt döviz rezervlerinin 105,1 milyar dolara kadar düştüğü görüldü.”
Reuters haber ajansına nazaran Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri geçen hafta 3,5 milyar dolar azaldı, net rezervleri büyük ihtimalle eksiye düştü.
TCMB’nin datalarına nazaran net döviz rezervi 12 Mayıs prestijiyle 2,3 milyar dolara inerek son 21 yılın en düşük düzeyine gerilemişti.
Prof. Dr. Kozanoğlu, iktisat idaresinin birinci cins seçimlerden sonra “kurların da tükendiğini görünce”, farklı bir yol seçtiğini belirtiyor:
“Döviz satarak değil lakin piyasadaki TL’yi çekerek döviz kurunu denetim edebilirlerdi. İnsanların elinde TL kalmazsa zati dövize yönelemeyeceklerdi.
“Ancak iktisatta kredilerin durması çok önemli bir sakinlik tehlikesi yarattı. TL’ye sıkışınca TL’ye dönebilecek imkanlar aranmaya başladı. Nakite sıkışanlar borsadaki portföylerini boşaltmaya başladılar, borsada düşüş oldu…
“Nakit avanslar dövize yönelim olmasın diye durduruldu lakin beşerler günlük hayatlarını kredi kartlarıyla sürdüremez hale geldiler.”
Son periyotta ferdi müşterilerin yanında işletme sahipleri de ticari kredilere erişimde sorun yaşıyor.
İsminin açıklanmasını istemeyen bir perakende yöneticisi, “Mayıs ayının başından beri kredi kanallarının tamamı kapanmış durumda” diyor ve şunları söylüyor:
“Tedarikçi ödemelerinde aksamalar oluyor, biz kâr ve ziyan açısından sene başındaki bütçe gayelerimizden daha yeterli durumdayız. Nisan sonu için belirlediğimiz bir kredi stoğu amacı var ve ödemelerimizin bir kısmını bununla yapmayı planlıyoruz ancak açığımız var zira krediye ulaşamıyoruz. Bir yandan bankalara kredi geri ödemelerimiz devam ediyor; yani bankaya para ödüyoruz ancak bankadan kaynak kullanamıyoruz.
“Bu da piyasaya krediyle ödemeyi planladığımız borcumuzu ötelememiz manasına geliyor. Bizden o parayı alıp kendi tedarikçisine ödeyecek olanlar ödeyemiyor. Bu silsile halinde bir tesir yaratıyor. Hem borcu hem alacağı olan al-satçılar tahminen istikrarda kalıyor, bekleme moduma girebiliyor.
“Ama personel çalıştıranlar için zorluk demek. Zira bu tahsilatlarla çalışanlarının maaşlarını ödemeleri gerekiyor.
“Ay sonunda kredi muslukları açılmazsa birçok firma maaş ödeyemeyebilir”.
‘Bıçak kemiğe dayanmış olmalı ki zorlandıkları görülüyor’
Ekonomistler ve iş insanları seçimlerin iki tipi ortasındaki iki haftalık müddette yaşanan zorluğun 28 Mayıs’tan sonraki periyoda ait kimi meselelerin habercisi olduğu konusunda hemfikir görünüyor.
Perakende yöneticisi şunları söylüyor:
“Sektörde bu frenin süreksiz olacağı beklentisi var fakat öteki yandan bu kadar ileri gidecek denetimlerin göze alınması seçim sonrasına ait öbür bir tehlikenin göstergesi olabilir, o da yeni bir kur krizi.”
Ekonomi idaresinin muhtemel bir krizi benzeri reçetelerle önlemeye çalışacağını düşünenler de var.
Bilecik Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi’nde Dr. Görkem Altınörs, seçimin ikinci çeşidinden sonra, “Faiz ve iktisat siyasetinin değişmeyeceğini varsayarak, sert bir sermaye denetimi ya da kredi musluğunun kapanması üzere noktalara ulaşmasak da döviz talebini negatife çevirecek kararların yavaş yavaş alınmasını bekliyoruz” diyor ve ekliyor:
“Nakit avansın büyüklüğü düşünüldüğünde ticari kredilere nazaran tesiri hudutlu olabilir lakin ticari kredilerle ilgili durumun yaz periyodunda de bu halde devam edeceğine dair beklentiler de var”.
Önlemlerin sürdürülebilirliği konusundaki kuşkularını lisana getiren Prof. Dr. Kozanoğlu, “Bıçak kemiğe dayanmış olmalı ki zorlandıkları görülüyor” formunda yorumluyor ve şunları söylüyor:
“Seçim sonrası için de hiç parlak bir tablo yok. Önemli bir cari açık var, döviz rezervleri tüketilmiş durumda, enflasyonun kurla birlikte tekrar yükselişe geçeceği, makro dengelerin sağlanamadığı bir periyot olacak zira yüzde 8,5 faizin iktisadın gerçeklerine karşıt düştüğü çarpık bir yapı var.”
borsate.com
