BİRGÜN gazetesinin kuruluşundan itibaren bir mühlet yazı yazdım. Aşağıdaki yazı 21 Haziran 2004’de yayımlanmış. 19 yıl evvel yaptığım tespitlerin yanlışsız çıkmasına bir an sevindim lakin aslında önemli endişelenmek gerekiyor. Dünyanın 2. Büyük iktisadının sakinliğe girmesi, tüm dünyayı elbette Türkiye’yi de zora sokacaktır. Zati bitik bir durumdayız..!
ÇİN TASASI..
Bugünlerde pek çok kişi Çin üzerine değerlendirmelerde bulunuyor. Bazıları Çin mucizesinden, bazıları ise ejderhanın yakında iflas edeceğinden kelam ediyor. Çin iktisadının, son yıllarda artan oranlarda büyümesi etrafında yapılan değerlendirmeler, efsane bir Çin modeli üzerine tartışmaları ağırlaştırıyor. Çin, iki rakamlı büyüme sayılarına ulaşan dev bir iktisat. Yıllardır sakinlik içinde kıvranan Japonya dahil Asya ülkeleri, Çin büyümesinden nasipleniyorlar ve yine büyüme potasına oturma sinyalleri veriyorlar. Japonya’nın birinci çeyrekte beklentilerin üzerinde büyüdüğünü de belirtelim. Uzun yıllar boyunca yüz milyonlarca insanın yoksullukla boğuştuğu Çin’in dirilişi, son 10 yılın 4 değerli olayından biri olarak sayılıyor.
BÜYÜMEYE DEVAM EDEBİLİR Mİ?
Peki; Çin iktisadı bu yüksek büyüme eğilimini sürdürebilir mi? Çin iktisadı ne ölçüde sağlıklıdır? Çin’in ekonomik bir güç olduğu ve süper bir atak yaptığı bir gerçek, lakin bu gelişme, içinde kriz ihtimallerini de barındırıyor mu? Sorulara karşılık vermeye ve Çin iktisadında oluşan olumsuz konuları saptamaya çalışalım.
Çin’de verilen banka kredilerin yarısına yakını geri dönmüyor. Kar etmeyen devlet kuruluşlarına kullandırılan ve geri dönüş oranı düşük krediler, banka kesimi içinde canlı bomba olmaya devam ediyor. Olumsuz gelişmelere rağmen kredilerde süratli bir artış yaşanıyor. Borç sorunu büyümeye devam ediyor. En büyük dört bankanın gerçekte iflas ettiği argüman ediliyor. Kriz risklerinin yüksek olduğu Çin’in büyümesini sürdürebilmesi için uygun bir biçimde düzenlenmiş finansal sisteme sahip olması gerektiği ileri sürülüyor.
Çin geçen yıl, GSYİH’ sının %40’nı yatırımlara ayırdı. Bu kaynakların tamamının sağlam ve karlı alanlara yatırılmadığı, aksi halde daha fazla büyüme olması gerektiği söz ediliyor.
Çin, dünya petrolünün % 7’sini, demirin % 30’unu ve tüm çelik eserlerinin % 27’sini kullanıyor. Bu durum kimi mallarda fiyatların yükselmesine neden oluyor. Petrol fiyatlarında yaşanan son artışta, Çin faktörünün ihmal edilmeyecek bir tartısı olduğunu gördük.
IMF, ÇİN’E NE YAPABİLİR?
1.3 milyar insanın yaşadığı Çin’de, mümkün bir krizin, global boyutta tesirlerinin olacağı aşikar. Dünya çapında, hem mal, hem de mali piyasaları etkileyebilecek bir buhrana yol açması beklenebilir. Çin’in ayak sürümesi, Çin’de üretim yapan ve Çin’e mal satan yabancı şirketleri derde sokabilir.
Çin’in para ünitesini ABD doları karşısında sabitlemiş olduğunu ve geçen 15 yıl içinde yaşanan krizlerin arkasında, sabit kur rejimleri olduğu savını da, derkenar etmeliyiz. Katı sermaye denetimlerinin olduğu Çin’de, tasarrufların dış kanallar bulamaması nedeniyle tehlike yokmuş üzere gözükse de, büyüme ve ticaret denetim edilemediği surece, tehlike artmaya devam edebilir. Hasebiyle çok geç olmadan ekonomiyi yavaşlatmaya çalışıyorlar, lakin ekonomiyi soğutma deneyimleri ve muvaffakiyetleri da pek yok.
Çin, çıkış bulamaz ve derin bir buhran yaşarsa neler yapılabilir? IMF el uzatabilir mi? IMF’nin, ‘çare zafiyetlerini ve yanlışlıklarını’ bir kenara koyalım, IMF’nin Çin’i kurtaracak kadar parası yok. IMF’nin, 150 milyar dolarlık bir kaynağa sahip olduğunu, bu paranın büyük kısmının Brezilya, Türkiye ve Arjantin’e bağlı olduğunu hesaba kattığımızda, ’Tanrı Çin’i korusun’ demekten diğer deva kalmıyor. Çin’in başarısızlığı halinde kopacak gürültünün çok şiddetli olacağı anlaşılıyor. Bu hafta nazarı dikkatinizi Çin’e çekmeye çalıştım. Âlâ haftalar efendim.
Ali Bilge’nin Facebook sayfasından
