IMF’nin eski baş ekonomisti Simon Johnson ile birlikte kaleme aldığı “Güç ve İlerleme: Teknoloji ve Refah Üzerine Bin Yıllık Mücadelemiz” isimli kitabı yayınlandıktan yaklaşık üç hafta sonra Türkiye kökenli ekonomist Daron Acemoğlu İstanbul’daydı.
Maliye Hesap Uzmanları Vakfı’nın evvelki gün İstanbul’da düzenlediği “Yakın Gelecekte Dünya ve Türkiye” panelinde konuşan Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) öğretim üyesi, hem yeni kitabında ortaya koyduğu “eşitsizliği giderme” ve “yapay zekayı verimliliği ve insanların fiyatlarını arttırma” perspektifini hem de Türkiye’nin orta ve uzun devirde daha yüksek kaliteli büyümesi için tekliflerini lisana getirdi.
“İktisadi ve siyasi kurumlar makûs durumda, bunlar iyileştirilmeden yüksek büyüme zor”
Profesör Acemoğlu’na nazaran, yüksek kaliteli büyümenin gerçekleştirilmesi için orta vadede yapılması gereken beş temel aksiyon bulunuyor. Acemoğlu, bunları şöyle sıraladı:
“Birincisi bunun için verimlilik konusuna odaklanmak gerekiyor. İkincisi kurumlar. Benim çalışmalarımın da ana odağı kurumlar. Türkiye’nin geleceği için iktisadi ve siyasi kurumlar makûs durumda. Bunlar iyileştirilmeden daha yüksek büyümeye gitmesi çok güç. Üçüncüsü yabancı sermayenin uzun vadeli gelmesi çok kıymetli. Kısa vadeli sermaye her ülkeye gidiyor. Teknolojiye yatırımın yapılması için yabancı sermayenin gelebilmesi çok değerli. Yargı kurumlarına inanç olduğu vakit yargı kurallarına itimat artığı vakit yabancı sermaye uzun vadeli gelebilir. Dördüncüsü eğitim. Türkiye’nin teknolojiye çok daha yatkın gençlik yaratması lazım. Yapay zeka üzere mevzuları bir tarafa bırakıp Türkiye’nin kendi başına büyümesi mümkün değil.”
“Enflasyon çok büyük sorun; bankaların ve şirketlerin bilançoları uygun değil”
MİT öğretim üyesi, Türkiye’nin orta vadeli sıkıntıları planlama yapmadan kısa vadeli problemleri çözmesi gerektiğinin de altını çizdi. Acemoğlu, iktisattaki en yakıcı sorunun enflasyon olduğu görüşünde.
Acemoğlu, “Türkiye kısa vadedeki sıkıntıları çözmek için yanlışsız kararlar vermeli. Öncelikle enflasyon çok büyük sorun. Bunu çözmek için para siyasetleri hakikat bir hale getirilmeli. Bunun için 180 derece dönüşüm gerekiyor. Türkiye’de hem şirketlerin hem de bankaların bilançoları güzel değil. Bunun için de kaynak gerekiyor. Seçim iktisadı uygulamalarından evvel başlayan seçim iktisadıyla artan devletin bütçe açığının kapatılması lazım. Ve bunun için de kaynak lazım. Türkiye’nin iç ve dış yatırımcılara para siyaseti ile ilgili itimat vermesi lazım. Bu biçimde çok değerli olmayan kaynakların çok kısa müddette gelmesi gerekli. Türkiye bütçe açığını ve bilanço sorunlarını çözmeli. Türkiye yatırımda geri kalıyor. İşsizliği artırmadan enflasyonu düşürürken geleceğe gerçek adımlar atabilmesi için üretkenliği temel alan atılım yapması lazım. Muhtaçlık siyasetçilere mecnun ceketleri giydirmek onların sistemlerinin uygulanmasını sağlamak” diye konuştu.
“Mehmet Şimşek’in gücü kâfi mi emin değilim”
Toplantıda kendisine en çok yöneltilen soru Nureddin Nebati’nin yerine tekrar Hazine ve Maliye Bakanlığı misyonuna atanan Mehmet Şimşek’in Türkiye’nin iktisattaki muhtaçlıklarını giderip gideremeyeceği hakkındaydı.
Acemoğlu, piyasaların çok güvendiği Şimşek’in kısa vadede tanım ettiği problemleri çözmesinin mümkün olmadığını söyledi ve ekledi, “Mehmet Şimşek gelebilecek bireyler içinde herhalde kalifikasyonu en yüksek olanlardan bir tanesi. Lakin emin değilim ki benim dediğim beş maddeyi uygular mı? Uygulamaya gücü kâfi mi?” dedi.
“Türkiye, 2006’da ne ihraç ediyorsa bugün de onu ediyor”
Yapay zekanın birçok gelişmekte olan ülke üzere Türkiye’nin gündemine girmekte geciktiğini vurgulayan Acemoğlu, 2001-2006 ortasında yürürlükte olan Kemal Derviş programının bir kenara bırakılmasının son 35 yıldır Türkiye’de kaliteli büyüme sağlayamadığını lisana getirdi.
John Bates Clark madalyası ve John Von Neumann mükafatı sahibi ekonomist, “Türkiye’nin durumunda olan 20-30 tane gelişmekte olan ülke var ve bunların hiçbiri şu anda yapay zekadan bahsetmiyor. Hepsinin kendi sorunları var; demokrasi, iktisat çöküşü, cari açıklar, üretkenlik sorunu. Size şu anda Türkiye’nin son 35 sene içindeki büyüme özetini veriyorum. 1990’ların ekonomik trajedisinin bir nedeni, verimlilik düşüşü. 2001’deki ıslahatlarda Türkiye iktisatta toplam faktör verimliğini artıran bir süreçten geçti. Eşitsizlik düştü, fiyatlar arttı. 2006’dan sonra gelen büyüme, çok kalitesiz büyüme. Verimlik sorunu, Türkiye’nin en büyük sorunu. Türkiye 90’ların başında düşük teknolojili eserler ve tarım ihraç ediyordu. 2001-2006 ortasında teknolojik olarak ilerleme görüyoruz. Beyaz eşya, otomobil. Türkiye, 2006’da ne ihraç ediyorsa bugün de onu ediyor. Buna karşı öteki gelişmekte olan ülkeler bakarsanız hem teknoloji daha yüksek hem de gelişmeye devam ediyor. Bunun nedenleri hem kurumsal hem de dijital teknolojilere Türkiye’nin ayak uyduramaması” değerlendirmesine bulundu.
“Türkiye için en berbat şey, gelecek 15 yılın de bundan evvelki 15 sene üzere ya da 90’lardaki üzere devam etmesi”
Gazeteci Hasret Gürses ise Prof. Acemoğlu’na Türkiye iktisadını bekleyen en büyük felaket senaryosunu sordu.
Her ülke için “uç senaryolar” olduğunu belirten Daron Acemoğlu, o senaryolar yerine mümkünlüğü yüzde beş üzerinde olan berbat senaryoyu dillendirmekle yetindi.
Acemoğlu, “Bence Türkiye için en makus şey, gelecek 15 yılın de bundan öneki 15 sene üzere devam etmesi ve 1990’lardaki üzere devam etmesi. Üretkenliğin yüksek olmadığı, demokrasinin kuvvetlenmediği ve hatta iktisadın istikrarsızlığı 1990’larda olduğu üzere bir artıp bir azaldığı bir sistem. Demokrasi potansiyeli yüksek, yatırım potansiyeli yüksek, genç bir nüfusu var. Ve önümüzdeki fırsat penceresi 15 sene. 15 sene sonra Türkiye uyanırsa çok geç. Zira Türkiye genç nüfusunu kaybetmiş olacak, teknolojik olarak geri kalmış olacak. Potansiyelini de kaybetmiş olacak. Bundan sonraki 15 seneyi de 90’lardaki üzere ya da bundan evvelki 15 sene üzere harcarsak bu çok trajik bir şey. Çok daha uç senaryolara gitmeye gerek yok bence” diye konuştu.
“Türkiye gençlerini yanlışsız yönlendirmiyor”
Amerika’da birçok dalda çalışanlar fiyat kaybına uğrarken bilgisayar, yazılım üzere alanlarda çalışanların fiyat artışına gittiğini vurgulayan Prof. Acemoğlu, Türkiye’nin eğitim sistemini gözden geçirmesi gerektiğini belirtti.
MİT öğretim üyesi, “Mühendislikte aslında acayip düşüş var Türkiye’de. Bilgisayar mühendisliğinde hiçbir artış yok. Yani Türkiye gençlerini gerçek yönlendirmiyor bu bahiste. Bilhassa bu yapay zekanın getireceği gelişmelere nasıl ayak uyduracağımızı bilmiyoruz. Bundan da daha kıymetlisi Türkiye kurumları giderek daha kötüleşiyor. Ekonomik kurumlar, hükümet aktifliği, denetleme kalitesi, yoksulluğun denetimi, iş piyasasındaki kurumların hepsinde kurumsal bir çöküş var. Natürel ki bu kurumsal çöküş kendi başına olmuyor. Tıpkı vakitte siyasi hakların da çöküşüyle alakalı. Bunların hepsini bir ortada görmek lazım” dedi.
Acemoğlu’ndan Facebook ve Google eleştirisi: “Geleceği teknoloji belirleyecek lakin bu teknolojinin tarafını insan çizmeli”
Dünyaca ünlü Amerikan toplumsal medya ve teknoloji şirketleri Facebook ve Google ile Çin Komünist Partisi ortasında benzerlik kuran MİT profesörüne nazaran, “demokratik kontrol” her ülke için yaşamsal bir role sahip. Profesör Acemoğlu, şunları lisana getirdi:
“Grafikte üstte Facebook, aşağıda Çin’deki toplumsal kredi sistemi var. Bunları birtakım beşerler güya iki uç üzere görüyorlar. Hayır, bence birbirine çok yakın. Google Facebook’un vizyonu, Çin Komünist Partisi’nin vizyonuyla çok benziyor aslında. İkisinde de doruktan gelen bir denetim, bilgiler üste gidiyor, insanların inisiyatifi azalıyor.
Demokratik denetime muhtaçlık var. Türkiye’de de Hindistan’da da Amerika’da da. Birkaç tane bilim adamı ve birkaç tane patron teknolojinin geleceğini belirleyecek ve personeller bunları kabul edecek. Bu sağlıklı süreç değil. Demokratik sürecin çok daha sağlıklı olması lazım. Google, Microsoft ve Facebook’un büyüklüğü dünyada daha evvel görmediğimiz büyüklükler. Teknolojinin tarafının toplum tarafından yönlendirildiği iklim değişikliği konusunda olduğu üzere hoş örnekler var. Geleceği teknoloji belirleyecek lakin bu teknolojinin tarafını insan çizmeli.”
VoA
